Een heel diverse groep mensen trok eind maart naar een inspirerende plek in Kampen: Het 8ste Werk. Cliënten(raadsleden), naasten, professionals uit zorg- en welzijnsorganisaties, betrokkenen bij burgerinitiatieven, gemeenten, provincies, Nederland Zorgt voor Elkaar, LOC Waardevolle zorg, branche-organisaties, de ledenvereniging van Espria, VWS, maar ook mensen van zorgkantoren en zorgverzekeraars, film- en theatermakers. Aanleiding is de gevoelde maatschappelijke noodzaak om voorbij verschillende sectoren te denken en doen. En een gedeelde droom: een samenleving creëren die draait om Waardevol leven. Waarin alles begint bij hoe mensen zelf willen leven. Om deze zoektocht te ondersteunen worden meer bezoeken gepland aan plekken in het land waar de lokale zeggenschap vernieuwd wordt.

Liever een korte samenvatting lezen van dit artikel? Klik dan hier.

Marthijn Laterveer, coördinator LOC Waardevolle zorg en initiatiefnemer van de beweging Radicale vernieuwing: “Als je ook Radicale vernieuwing per sector blijft benaderen, klopt het niet meer. Er zijn nu allerlei landelijke programma’s om oudere en jonge mensen een beter leven te geven, om mensen met een beperking te integreren in de samenleving, of mensen die met geestelijke gezondheidzorg te maken hebben. Maar het zijn gewoon allemaal mensen die met elkaar in de lokale samenleving leven en bij elkaar komen. En we krijgen de problemen die we hebben niet opgelost als we niet lokaal beginnen vanuit het kleinste niveau. Want daar wonen mensen met elkaar en kunnen ze hun eigen oplossingen kiezen.” 

Elkaar verder helpen

Marthijn vervolgt: “Hier in IJsselmuiden is het al anders dan in Kampen, laat staan dan in Amsterdam of Groningen, Zuid-Limburg. Laat mensen vooral weer het gevoel hebben dat ze zelf aan het stuur zitten en invloed hebben op hoe zij (samen)leven, werken, wonen, leren en spelen. En dat instanties en systemen helpen, in plaats van omgekeerd. We hebben deze bijeenkomsten georganiseerd om ook die dialoog veel meer op gang te brengen. Mensen van vernieuwende initiatieven uit verschillende delen van het land zeiden in de Week van de Radicale vernieuwing: we willen elkaar blijven ontmoeten, en ook vooral in conclaaf, in dialoog met burgerinitiatieven, zorgorganisaties, met gemeenten, zorgverzekeraars, branche-organisaties. Want je hebt iedereen nodig: laten we vooral elkaar verder helpen. Dus ik hoop dat dit een mooi begin is van iets dat steeds groter mag worden. En wat ook weer niet een doel op zich moet worden, maar ons vooral kan verbinden en helpen om verder te komen.” 

‘Waarom draaien we het niet om?’

“LOC Waardevolle zorg ondersteunt al 45 jaar cliëntenraden in de zorg, in diverse sectoren.” Weet de LOC-coördinator. “Op een gegeven moment kwam de vraag: waartoe ondersteunen we cliëntenraden in de zorg? Waar willen we met elkaar naartoe? Wat voor samenleving willen we? Wat is ook de rol van zorg daarin, als zorg veel breder is dan ‘alleen een injectiespuit zetten’? Toen hebben we een visie op de toekomst van de zorg ontwikkeld: Waardevolle zorg (hier te lezen in een handzaam boekje). En nu spreken we ook steeds meer over ‘Waardevol leven’. Onderliggend gaat het erom dat ieder mens van waarde is en ertoe doet. En we veel minder in hokjes moeten denken. We moeten de talenten en krachten van mensen leren zien en wat hen drijft. Of het nu gaat om mensen die zorg ontvangen of mensen die zorg verlenen, we moeten vanuit wat voor hen van belang is de samenleving creëren.” 

“Op basis van die visie zijn we verder gaan bouwen. In landelijke overleggen waar LOC aan tafel zit gaat het altijd over belangen en wordt ik geacht één belang te vertegenwoordigen. Net als werknemersorganisaties en bijvoorbeeld verzekeraars, en die belangenorganisaties moeten dan over de hoofden van de mensen om wie het gaat, iets vinden en besluiten. Maar ik kan niet alle mensen vertegenwoordigen. En het gaat zoals gezegd naast cliëntenbelangen ook om wat van belang is voor bijvoorbeeld werknemers, maar ook voor naasten. Wat ik ook zag, is dat het gaat om de belangenpartij waar mensen voor werken. En dan worden mensen ‘van die partij’, in plaats van dat zij meedenken vanuit hun mens-zijn. Dus op een gegeven moment dacht ik: waarom draaien we het niet om? Wat is nou onze droom, waar willen we naartoe en wie wil daar aan meedoen? Zoals we ook vandaag weer merken, ook bij ministeries werken mensen die graag echt iets anders willen, en bij verzekeraars, bij zorgaanbieders. En als je die mensen verzamelt die echt iets anders willen, kom je tot iets heel anders dan wanneer je dat vanuit belangen doet. Daar zijn we de landelijke beweging Radicale vernieuwing mee begonnen.”

Begin 2017 gaat Radicale vernieuwing van start in de zorg in het verpleeghuis en thuis en kort daarop in het zorgonderwijs. De resultaten daarvan leiden tot het netwerk Radicale vernieuwing langdurige ggz (dat begin 2021 start). Daarna is ook in de jeugdzorg een beweging Radicale vernieuwing begonnen.

‘Niet beter luisteren naar burgers. Zéggenschap naar burgers!’

Marthijn vervolgt: “Er zijn steeds meer mensen en initiatieven die met elkaar aan het verbinden zijn. En dat zie ik ook echt in de vernieuwingsbewegingen gebeuren, dat ook binnen grotere zorgorganisaties wel een doorbraak komt om het echt anders te doen. Ook het protest uit de hele samenleving laat zien dat mensen aangeven: ik wil het niet meer zo. Ook daar zie je als reactie: we moeten echt beter gaan luisteren naar burgers. Nee; zorg nu dat de zeggenschap bij de burgers komt te liggen! Ik merk dat door een steeds grotere groep mensen met elkaar in contact te brengen die het echt anders willen, ik dat op steeds meer plekken zie gebeuren.“ 

En dat vergt nu dus ook een benadering die sectoren overstijgt en die begint bij hoe mensen lokaal samen (willen) leven. Dit keer zijn we daarom op bezoek bij burgerinitiatief Het 8ste Werk in Kampen. Een plek in Kampen waar mensen er voor elkaar zijn, zodat de meeste zorg overbodig is. Een rode draad tijdens dit bezoek is de vraag: wat betekent het in de praktijk om te werken aan manieren van samen leven en zeggenschap die we willen realiseren? En wat betekent het om mensen te verbinden door samen iets op te bouwen? 

Het 8ste Werk

In onderstaande video met samenvatting van het bezoek aan Het 8ste Werk krijg je een korte rondleiding over het erf van Het 8ste Werk. Gepresenteerd door Oscar Kocken, als theatermaker en interviewer verbonden aan Radicale vernieuwing.

Lees verder onder de video

Een erf delen op basis van gelijkwaardigheid. Een plek bieden aan mensen die in de knel zitten, (tijdelijk) geen huis hebben bijvoorbeeld door een scheiding, of elkaar gewoon willen ontmoeten en helpen. Bij Het 8ste Werk doet iedereen ertoe. “Als mensen er voor elkaar zijn is de meeste zorg overbodig.” Met die woorden opent dit achtergrondartikel dat we eerder maakten, over hoe Het 8ste Werk ontstaan is. Hier kun je een interview bekijken met de initiatiefnemers Gea (29 minuten).

Trouw blijven aan je waarden

Tijdens de ontmoeting op het erf eind maart vertelt initiatiefnemer Gea Overweg: “Ik heb de sociale academie gevolgd. Ik liep daar altijd op klompen en dat was not done. Ik moest wie ik was op allerlei manieren aanpassen om een goede hulpverlener te worden. Ik heb jarenlang gedacht dat zij het wisten en heb dus aangepast gedrag vertoond. Sinds de tijd dat ik meer in managementfuncties terecht kwam begon ik te denken: wat gebeurt er eigenlijk in deze wereld? Wat raar dat een hulpverlener niet gewoon vanuit zijn hart mag werken, of dat je professionele afstand moet bewaren en niet nabij mag zijn!”

Ze vervolgt: “Ik wilde op een gegeven moment de wereld van zwervers leren kennen en ben undercover gaan zwerven. Als je gaat zwerven zie je iedereen met een boog om je heen lopen. Ik had mezelf voorgenomen om niet meer dan vijf euro per dag te besteden. Ik heb het vijf dagen gedaan en je verliest je eigenwaarde. Als ik het langer had gedaan, had ik aan de alcohol en drugs gezeten: je wilt verdoven dat je niemand mag zijn. Dat was voordat ik manager werd bij de dag- en nachtopvang van het Leger des Heils. Het heeft me geleerd dat als je als mens onmenselijk wordt behandeld en top-down wordt benaderd – in plaats van als gelijkwaardig mens – mensen je gewoon niet bereiken. 

Ook zag ik dat als je niet goed luistert naar een ander (bijvoorbeeld door je overtuigingen en ideeën over iemand), je niet goed ziet welke mogelijkheden er zijn. Als je vooral bezig bent met vragenlijsten, cijfers, bezetting, doorstroom, financiële resultaten, dan lukt dat niet. Dus ik dacht: volgens mij moet dat echt anders kunnen.” Dat leidt ertoe dat Overweg en haar man Jaap Boersma (mede-initiatiefnemer van Het 8ste Werk) hun eigen huis wekelijks openstellen voor mensen om bij hen te kunnen eten onder de naam ‘Eetze’. Uiteindelijk zeggen ze hun baan op en groeit Eetze uit tot het brede initiatief dat Het 8ste Werk intussen is. Waar ook mensen die (tijdelijk) in moeilijke omstandigheden verkeren tot rust kunnen komen, ondersteuning kunnen krijgen zonder veel bureaucratisch gedoe. En waar ze tegelijkertijd kunnen bijdragen en van betekenis kunnen blijven voor anderen. 

Overweg: “Mensen worden te vaak niet gezien en gerespecteerd. Als we niet burgerlijk ongehoorzaam kunnen zijn en ook hardop durven zeggen dat je soms ook echt boos bent over hoe dingen gaan, kom je niet verder. Dat hoort bij Radicale vernieuwing.” De menselijke maat is niet alleen het kompas van de mensen van Het 8ste Werk. Dat blijkt wel uit de gesprekken deze dag in Kampen. Iedereen is op zoek naar hoe je trouw kan blijven aan je eigen waarden om bij te dragen aan een menselijke samenleving. Reina de Haan, regelmatig te vinden bij Het 8ste Werk: “Op mijn drieënzeventigste ga ik weer merken dat je ertoe kunt doen, oh! Ik heb een zware spierziekte, ga in een rolstoel door het leven, ben af en toe zwaar depressief en voelde me afgeschreven. Maar door Het 8ste Werk denk ik: Reina, je mag nog niet dood, want er zijn wel zulke mooie dingen te beleven!”

Beginnen bij onderwijs en opvoeding

Frank Spijker, lid van de cliëntenraad van LEVANTOgroep in Sittard en actief betrokken bij Radicale vernieuwing langdurige ggz: “Het is belangrijk dat het onderwijs betrokken is bij Radicale vernieuwing. Want veel heeft te maken met veiligheid. Jonge mensen die in de zorg terechtkomen leren over professionele afstand bewaren en voeren dat uit. Terwijl wij nu zeggen dat hun menselijke kant zo belangrijk is. Als mensen dan ineens zelf beslissingen moeten leren nemen, kan dat angst bij hen oproepen: het brengt hen buiten hun comfortzone. Zeker als de systemen van de organisatie daar nog niet op gericht zijn. Maar het is juist belangrijk dat we leren dat je uit je automatismes kunt stappen.”   

“Eigenlijk begint het al op de lagere school,“ weet Judith Ottema, die een achtergrond heeft in het onderwijs en sociale innovatie en nu actief is als bestuurder/directeur van Het Dagelijks Bestaan in Zutphen. “Als je je eigen mening geeft op de lagere school wordt je vaak afgerekend als die niet aansluit bij de mening van de ander.” Ferenc van Damme (Studio Vers Bestuur) ziet dat dat ook al bij de opvoeding begint: “Als je als baby’tje niet doet wat mamma zegt, krijg je geen eten en liefde. Als je niet doet wat de kleuterjuf zegt krijg je geen stickers, als je niet doet wat de voetbaltrainer zegt wordt je niet opgesteld. Dus we worden van jongs af aan vooral getraind in te doen wat er gezegd wordt: dan wordt je beloond. Als je anders gaat doen ben je ‘lastig opvoedbaar’, of een ‘moeilijke leerling’.” 

Van overheid naar ‘onderheid’

Hoe verbinden we wat er leeft, speelt en ontstaat in de samenleving nu aan meer georganiseerde vormen van zorg? Hoe kunnen beide werelden elkaar helpen en versterken? En hoe verbreden we het gesprek hierover in de samenleving? Ferenc van Damme verzorgt deze dag een inleidend verhaal, samen met zijn collega bij Studio Vers Bestuur, Gerla Struik. Van Damme: “Ik ben ooit in 2009 aangenomen door de provincie Overijssel, ze zochten een innovator die van binnenuit kon helpen deze omslag geboren te laten worden. Ik zie de aandacht voor menselijke waarden in de afgelopen 14 jaar groeien. Met horten en stoten, maar we kunnen niet anders, we zullen menselijke waarden dominant moeten laten zijn boven systeemwaarden. We leven bovendien in een flexibele netwerksamenleving, maar instituten zijn nog traditioneel georganiseerd en bewegen nog niet mee.”

“Wij zullen dus moeten leren om veel meer zeggenschap, veel meer maatwerk en regie aan de mensen te geven. We zouden eigenlijk van een overheid naar een ‘onderheid’ moeten. Dus de gemeente Kampen zou een onderheid moeten zijn die met vreugde Het 8ste Werk omarmt, om daar ook mee te leren: hoe doen we dat dan, hoe maken we hier een gezamenlijk succes van? Die ‘onderheid’ zou zo een ondersteunend fundament moeten zijn voor allemaal gemeenschappen, platforms die zelf dingen aan het doen zijn. Dat is een heel ander soort houding en dat vergt van professionals bepaalde vaardigheden die nog niet altijd voor zich spreken, aldus de Raad voor Openbaar Bestuur. Dat is het belangrijkste waar wij aan werken, het opdoen van die vaardigheden/attitudes, het doorleven daarvan. Ook door mensen uit de provincie, waterschappen, gemeente-ambtenaren en -raadsleden mee te nemen in de praktijk van alledag – en ze daar mee te laten leren. Daarom vind ik het een privilege om mee te mogen leren met zoiets als Het 8ste Werk, want dan ga je dat voelen. In de praktijk krijg je kippenvel, angstzweet, knikkende knieën en vreugde-explosies.“

‘Aan’

Ferenc geeft aan dat het niet om attitudes gaat die nog helemaal niet aanwezig zouden zijn. Maar om attitudes die slapende zijn. “We merken meer en meer dat mensen hier heel veel behoefte aan hebben, maar het niet durven, of niet mochten, of niet dachten dat ze het konden. Als je mensen op een goede manier uitnodigt om vanuit hun drijfveren bij te dragen, kun je een beroep doen op hun menselijke behoefte om deel uit te maken van iets groters, wat ze kunnen ervaren door ergens aan bij te dragen.“

Het gaat volgens Van Damme vooral om echt (mede-)eigenaarschap. “Dat is de sleutel. Als mensen echt ondervinden dat ze mee mogen doen, dat ze besluiten en initiatief mogen nemen enzovoorts, dan gaan ze ‘aan’. Mét al hun aarzelingen, met al hun vooroordelen en nare ervaringen van voorheen. Zoek ook in je project, organisatie, ministerie de mensen die hier kleine brandende lichtjes van in hun ogen krijgen. En ga het daar in de praktijk (verder) mee doen.”

Daarbij is het belangrijk om rekening te houden met het gegeven dat mensen heel verschillende belevingswerelden en onderliggende waarden hebben. “En van daaruit manieren van in de samenleving staan en omgaan met situaties. Op basis daarvan geven mensen andere antwoorden op de vraag: hoe zie jij jouw rol in de samenleving? Dat betekent dus: nooit meer een ‘one size fits all’-aanpak. Wil je een initiatief tot een succes maken, dan zul je dus moeten leren om je initiatief van allerlei mensen te laten zijn.” Er zijn meerdere modellen op basis van uitgebreid onderzoek naar drijfveren van mensen. Studio Vers Bestuur geeft vandaag een inkijkje in de 8 levensinstellingen van Motivaction. 

Nieuwe vormen van zeggenschap nodig 

Ferenc van Damme legt ook uit dat bestaande vormen van participeren niet voor iedereen meer werken. “Steeds minder mensen hebben affiniteit met traditionele vormen van besturen, met voorzitters, penningmeesters, secretarissen, commissies, algemene ledenvergaderingen, statuten. Steeds minder mensen willen bij een institutie horen, en bijvoorbeeld de secretaris opvolgen.” Het gaat er vooral om dat mensen de zeggenschap kunnen hebben die zij willen en op manieren die bij hen passen bij kunnen dragen. Of dat nu bij de sportclub is of bij een zorgcoöperatie. Dat vergt goed luisteren naar de behoeften, drijfveren en praktische mogelijkheden van mensen die je wilt betrekken. En daar je manieren van organiseren en ondersteunen op aanpassen. 

Gea Overweg: “Wij hadden nooit echt verandering teweeg kunnen brengen zonder medestanders binnen het systeem, zoals Yvonne van de gemeente en anderen. Op basis van vertrouwen konden we bruggen bouwen.” Yvonne Kleinbussink, al 32 jaar beleidsmedewerker bij de gemeente Kampen: “Ik denk niet dat je de systeemwereld moet schrappen. Het idee van een ‘onderheid’ spreekt me aan: het zou een basis moeten zijn van waaruit je verder kunt. Zoiets is mogelijk als je als ambtenaar het gemeentehuis uit gaat en gaat ervaren wat daar gebeurt. Luisteren is het moeilijkste wat er is: wat hebben mensen nu eigenlijk nodig? Je zit er vaak tussen met je eigen ervaring, invalshoek, oplossingen; het is zo moeilijk om geen aannames te hebben. Maar als je probeert te luisteren komen vaak heel eenvoudige dingen naar boven waar iets mee kan. Ik denk dat we als sociaal domein in Kampen een slag geslagen hebben hierin. Ik krijg hier ook de ruimte voor.“

Elkaar iets gunnen

Meer mensen zijn hoopvol over de toekomst door wat ze om zich heen en in de samenleving zien gebeuren. Stadmaker Teun Gautier ziet ook veel goede dingen gebeuren, maar ziet ook dat de kleine nieuwe initiatieven nog niet opgewassen zijn tegen het gevestigde ‘systeem’. Hij noemt een voorbeeld uit Delfshaven, waar tachtig bewonersinitiatieven zich verenigd hebben. Duizend vrijwilligers willen hun krachten bundelen. “Iemand van het gemeentehuis zegt vervolgens dat, om gezamenlijk projecten te ondernemen, er een aanbestedingstraject moet worden doorlopen. Waarop gereageerd wordt: nee, dat hoeft toch helemaal niet? Dat moet dus wel, maar de gemeenteraad zegt: jullie krijgen het wel. In de aanbesteding die volgt, staat de vraag: heb je al eerder een project van twee miljoen gedaan? Dat hebben ze niet, dus toen kunnen ze wel ophouden. Vervolgens komt er een heel professionele organisatie, eigendom van iemand uit de Quote 500, die de aanbesteding wint. Duizend vrijwilligers op de stoep gezet!”

Meer achtergrondinformatie over het Rotterdamse aanbestedingsproces is te lezen via deze berichten op Twitter, en hier (met een reactie van de Rotterdamse wethouder). Hier vind je ook tips van betrokkenen bij Welzijnscoalitie Delfshaven naar aanleiding van de aanbesteding.

Jaap Boersma: “Na twee jaar kwamen wij er bij Het 8ste Werk achter dat het eigenlijk raar is dat wij heel veel mensen opvangen, dat mensen bij ons vrijwilligerswerk deden, die eigenlijk indicaties kregen en de grotere organisaties daaraan gekoppelde gelden kregen. Terwijl wij hier het werk uitvoerden. Toen heb ik al die clubs uit de gemeente hier aan tafel gehad, en hebben we een goed gesprek gehad. De eerste keer met directeuren en managers, tweede keer met afgevaardigden en een derde keer is er nooit van gekomen. Er gebeurde iets, maar het is stilgevallen. In de tijd zijn verbindingen gegroeid, het heeft ook tijd nodig. En een kopje koffie drinken met bestuurders kan helpen als je iets wilt veranderen.” Anderen herkennen soortgelijke dynamieken en geven aan dat vernieuwende initiatieven ook als bedreiging ervaren kunnen worden, voor het verdienmodel of bestaansrecht van anderen. 

Esmé Wiegman (directeur Valente, branchevereniging voor participatie, begeleiding en veilige opvang): “Binnen de zorg worstelen we allemaal met personeelstekorten. Dus als je al die mensen bij elkaar hebt, ze hebben allemaal ergens een probleem, voor wie jij misschien een oplossing kunt zijn.” Boersma geeft aan dat dat ook is besproken, maar dat die weg niet vruchtbaar leek. “Wat in Kampen vruchtbaar is geweest, is dat de gemeente gezegd heeft: wij gaan het programma ‘Versterk de sociale basis’ doen, en dan wordt je verplicht samen te werken. Dat was naar, maar het moest wel en het hielp, want van nature zijn we heel vriendelijk naar elkaar, maar echt elkaar vinden en zeker elkaar iets gunnen (ook geld) was niet vanzelfsprekend. Terwijl: aan geld is er eigenlijk genoeg. Dat een externe partij als de gemeente met macht over het geld hierbij betrokken raakte was cruciaal. Ook wij móesten naar de buren kijken, we moesten in gesprek met anderen. We zijn nu met allerlei clubs aan het samenwerken.“

Lokaal samenspel

Yvonne Kleinbussink: “In feite hebben we de subsidies tot nul teruggedraaid en iedereen uitgenodigd om een subsidie-aanvraag te doen voor de sociale basis. Met als cruciale elementen: kun je iets voor de inwoner betekenen en samenwerking met andere initiatieven/organisaties. We zijn nu een goed jaar verder, en ik zie echt oprecht: dit werkt. We zien veel meer verbindingen. In Kampen is iets aan het bruisen.“

Ingrid Rebel (coördinator Radicale vernieuwing jeugdzorg): “Vanuit mijn ervaring als voormalig directeur van burgerinitiatief Het Dagelijks Bestaan, is mij opgevallen hoe belangrijk relaties opbouwen is: elkaar kennen. En weten wat er bij de ander speelt en daarop aansluiten. Vragen stellen ook aan een ambtenaar: ik ben altijd geholpen. Misschien niet altijd op de manier die ik graag gewild had, maar ook degene aan de andere kant van het bureau heeft een warm kloppend hart om zijn werk te doen. En net als bij Het 8ste Werk: je moet gewoon gaan doen. We hebben het nu wel voor elkaar dat we een hofje hebben met zesentwintig woningen met beschermd wonen voor jongeren, actieve buren, een dagprogramma, veel vrijwilligers. Dat was niet makkelijk en met allerlei kleine beetjes hulp, maar het lukt wel. Ook binnen het systeem.”

Bruggen op alle niveaus

Jan Smelik, initiatiefnemer zorgcoöperatie Austerlitz Zorgt en voorzitter van de koepelorganisatie van (zorg)coöperaties Nederland Zorgt voor Elkaar (NLZvE): “Ik denk dat Het 8ste Werk in Kampen een mooi voorbeeld is, en ook Austerlitz is een voorbeeld waar het gelukt is samen met de gemeente en woningbouwvereniging. [In deze video vertelt Jan Smelik meer over Austerlitz Zorgt.] Ik denk dat op heel veel plekken die samenwerking nu op een goede manier van de grond komt. Naast het slechte voorbeeld van Delfshaven, heeft de gemeente Rotterdam de wijk Bospolderdijk bijvoorbeeld juist een miljoen per jaar ter beschikking gesteld aan de bewoners. Wijkbewoners mogen daar op inschrijven, het gaat om projecten die normaal gesproken bij professionele organisaties aanbesteed werden. Die worden nu ‘inbesteed’, in die wijk. Wijkbewoners mogen zelf projecten beoordelen.” Smelik geeft aan dat hoewel dingen op veel plekken goed gaan, ze op veel plekken ook nog fout gaan. “Ook binnen burgerinitiatieven kunnen dingen mis gaan. Ik ken ook schrijnende voorbeelden van initiatieven die door de (lokale) overheid bijna de nek worden omgedraaid.” 

“Het mooie is dat we nu zo langzamerhand bruggen zien ontstaan.” Vertelt Smelik verder. “Maar die moeten ook op alle niveaus ontstaan. En daar zit mijn grootste zorgpunt. Op lokaal niveau zie je die bruggen nu ontstaan en hoewel het nog niet altijd goed gaat, gaat het wel de betere kant op. Op provinciaal niveau zijn mooie voorbeelden, maar sommige provincies hebben niets met leefbaarheid en doen ook niets op dit terrein dus daar gaat het heel wisselend. En op landelijk niveau is het heel spannend. Wat er nu gaat gebeuren: vanuit de grote programma’s Integraal zorgakkoord (IZA), Woon-zorgakkoord (WOZO), Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg (TAZ) gaat er heel veel geld naar de regio’s. Ik ben bang dat die miljarden vooral gebruikt worden om het systeem te versterken. Waardoor het voor initiatieven moeilijker wordt om daar op in te breken. Ten eerste kan het systeem allemaal mensen aannemen en dus weer meer macht en invloed naar zich toetrekken. Wat ook dreigt te gebeuren is dat het systeem ook wel in de gaten heeft dat in de leefwereld een en ander moet gebeuren. En dat ze dus zélf initiatieven gaan nemen, naar die leefwereld toe. Dat zie je nu bijvoorbeeld in Utrecht gebeuren, daar hebben ze steunstructuren in het leven geroepen vanuit de welzijnsorganisaties en zorg en daar zijn ze eigenlijk het wiel dat wij op plekken als Het 8ste Werk en Austerlitz al hebben uitgevonden, opnieuw aan het uitvinden. Het grote gevaar is dat die twee werelden niet naar elkaar toegroeien, maar naast elkaar gaan functioneren. Ik denk dat dat uiteindelijk de dood in de pot is voor maatschappelijke initiatieven, kijk maar naar de kracht waarmee dit gebeurt: alleen al in Utrecht is er anderhalf miljoen geïnvesteerd in de steunstructuren. Maar je zit ook nog eens in dezelfde vijver van vrijwilligers te vissen, je gaat met elkaar concurreren. Gelukkig hebben we in Utrecht nu de boel wel weer kunnen omdraaien en gaan de systeempartijen daar wel weer samenwerken met de bewonersinitiatieven.“

Lees hier over het voorstel van Nederland Zorgt voor Elkaar, LOC en de Senioren coalitie om cliënten en burgers structureel zeggenschap te geven bij de regionale uitvoering van grote landelijke programma’s. NLZvE is daarvoor op zoek naar ZZP-ers.

Zorgzame gemeenschappen groeien snel

“Bewonersinitiatieven groeien enorm snel,” weet Smelik. “We zitten nu al op ongeveer 2000 initiatieven in het land alleen al gericht op zorg: ‘zorgzame gemeenschappen’. En dan heb ik het dus nog niet over initiatieven gericht op voedsel, energie enzo en heb ik de kerken nog niet meegeteld. Dat gaat ook op enig moment kritische massa krijgen, zoals net ook gezegd is. Maar omdat in de zorgsector het water aan de lippen begint te komen, denk aan personeelstekorten bijvoorbeeld, zullen zorgorganisaties de komende jaren ook iets krijgen van: wij moeten nu ook iets doen aan preventie, aan zorg ‘aan de voorkant’. Laten we alsjeblieft zorgen dat dat bij elkaar komt. We kunnen elkaar verder helpen.”

Betekenisvol

Sjors de Ruiter, sociaal innovator bij Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN): “Ik ben extreem enthousiast over wat ik hier hoor. Bij VGN hebben we een toekomstvisie die zegt: we moeten niet alleen naar zorg kijken, maar naar wat voor iemand betekenisvol is. Zorg is geen doel op zich. Hoe kunnen mensen meedoen, op hun manier? We hebben daar een concept voor ontwikkeld dat een beetje lijkt op Radicale vernieuwing. Ik zie zoveel pareltjes en mensen in de sector die heel graag die beweging naar de samenleving en gemeenschapsontwikkeling willen maken, en wij helpen om dat ook echt in de praktijk te gaan doen. Vanuit de behoeften van de mensen om wie het gaat en door te kijken wat er in de wijk zit. Want eigenlijk is alles er al in de wijk: zoek de ‘8ste Werken’ in je buurt en probeer daar op aan te haken.”

Bianca Ouderkerken: “Ik vind dit soort bijeenkomsten onwijs interessant. Ik ben van het zorgkantoor (Zilveren Kruis, kwaliteitsadviseur wet langdurige zorg) en ik mis verbinding, iedereen zit op zijn eilandje. Maar ggz-cliënten bewegen zich door alle lagen heen, die houden zich niet aan de vakjes, aan de regeltjes. Ik hoop op veel contact met deze mensen. Ook de ‘zorgkantoormensen’ zijn geen boemannen weet ik nu ik er zelf werk, ik kom uit de zorg. Ook hier is veel goodwill om met elkaar te kijken: hoe kun je het dan wel doen.”

Er is veel in beweging en mogelijk, ook in relatie tot forse uitdagingen waar we voor staan. Duidelijk is dat al vele wegen bewandeld zijn en worden, waar over en weer van geleerd kan worden. De tijd in Kampen was daar te kort voor en mensen willen graag in contact blijven om verdere mogelijkheden te verkennen. In juni vervolgen we de dialoog tijdens een bezoek aan een volgend initiatief.

Heb jij ideeën, behoeften, vragen, suggesties, laat het ons graag weten! Ook als je betrokken wilt raken. Dat kan via Willeke Krijgsheld: w.krijgsheld@loc.nl of 030 284 3200.

Download artikel als PDF