Leren en verantwoor­den kan breder dan vanuit de zor­gorganisatie

Geplaatst op 21 november 2024

Een verslag van het werkbezoek van ons actieteam Nieuwe manieren van leren en verantwoorden aan deelnemer Vereen. “We willen ons graag verenigen met de samenleving. We zien het vraagstuk van de ouderenzorg niet alleen als een vraagstuk van de zorg maar als een vraagstuk dat ons allemaal aangaat.”

Twaalf organisaties die deelnemen aan de beweging Radicale vernieuwing zijn met Zorginstituut Nederland, de inspectie en zorgkantoren op zoek naar alternatieve manieren voor het verantwoorden van kwaliteit. Met behulp van dialoog-gesprekken creëren we samen ruimte om leren en het zichtbaar maken van kwaliteit zó te organiseren, dat het weer waardevol is voor de mensen die zorg ontvangen. Begonnen in de zorg in het verpleeghuis en thuis, zijn ook deelnemers uit de ggz aangehaakt en er wordt gekeken of een volgende dialoogbijeenkomst bij een deelnemer uit de gehandicaptenzorg georganiseerd kan worden. Meer over ons actieteam ‘Leren en nieuwe manieren van verantwoorden’ vind je hier. Meer weten over de brede droom waar mensen binnen de beweging Radicale vernieuwing aan werken? Kijk dan hier.

‘Vereen’ is de nieuwe naam van de fusieorganisatie waaronder Driezorg en Zonnehuisgroep Ijssel-Vecht samen verder gaan. De naam slaat op de missie, vertelt bestuurder Frank Kodden tijdens het welkom heten van zijn gasten in Zwolle: “We willen ons graag verenigen met de samenleving. We zien het vraagstuk van de ouderenzorg niet alleen als een vraagstuk van de zorg maar als een vraagstuk dat ons allemaal aangaat. Goed oud worden op eigen wijze is onze missie.” 

Daarvoor wil Vereen de mens bevrijden uit de systemen waarin die gevangen zit. “Dat klinkt stoer”, zegt Kodden, “en is ook de reden waarom we zeggen: we voelen ons ongelofelijk thuis bij de beweging Radicale vernieuwing. Niet omdat we zo stoer uit onszelf zijn, maar we durven het wel als we het meer verenigd gaan doen. Samen zijn we dapperder dan alleen. Zo was het vanuit de fusie, maar zo zien we het ook met jullie en de partners om ons heen, die zich daar ook in herkennen.“

‘Minder denken vanuit het huidige zorgaanbod’ 

De bestuurder vervolgt: “Het is ingewikkeld in tijden van transitie om dapper te zijn en niet in oude patronen terug te gaan als het moeilijk wordt. Hoeveel ruimte geven we nou aan onze visie? En aan onze collega’s, hun creativiteit en collectieve intelligentie, aan hun stem? Ook als het soms tegen ons eigen systemische denken ingaat? Die dilemma’s en kwetsbaarheid die we ook kennen, als mens en in onze professionele tegenwoordigheid, ook dat is mooi om met elkaar te delen. Dat is ook de waarde van vandaag, dat we in deze onderzoekende dialoog samen mogen nadenken hoe we samen leren. Maar ook hoe we samen rekenschap afleggen over de nieuwe werkelijkheid die zich gaat ontvouwen. Waarvan we nog niet weten waar die eindigt. We lopen wél op een weg, meanderen voort én struikelen voorwaarts.”

Henk van de Pol vertelt

Mét de mensen die in de wijken wonen

Die weg wil Vereen dus nadrukkelijk gezamenlijk bewandelen, ook met de mensen die in de wijken wonen waar Vereen actief is. Om die reden stelt Frank Kodden de voorzitter van de Zwolse seniorenraad voor, Henk van de Pol, die “nauwer in contact staat met burgers buiten de zorgorganisatie en met burgerinitiatieven.” Kodden geeft aan dat de seniorenraad Vereen helpt bij het minder denken vanuit het huidige zorgaanbod, en meer te leren luisteren naar wat eigenlijk de vraag is achter de vraag. 

Henk van de Pol vertelt dat de visie van de Seniorenraad is dat Zwolle in 2027 een leefbare, inclusieve stad is, waarin alle senioren volwaardig (kunnen) deelnemen, gelukkig zijn en vitaal kunnen leven. Dit vereist onder meer een omslag van denken in vooral medische zorg naar welzijn en geluk als uitgangspunt. Waarbij ook de (sociale) leefomgeving van belang is, waaronder bijvoorbeeld ook wonen, inkomen en mobiliteit. 

‘Leeflabs’: van kleine vonkjes naar grote vuren

Binnen Vereen werken ze aan deze omslag, via het ‘Transitieteam’ en ‘Leeflabs’. Het gaat om een transitie ‘van zorg naar gewoon leven’ (zie ook de afbeelding hieronder). Ze willen de kernwaarden van Vereen – ‘samen’, ‘aandacht’, ‘lef’ en ‘vindingrijk’ – laten ontvlammen. Van kleine vonkjes willen ze grote vuren maken door collega’s de ruimte te geven om te experimenteren, te onderzoeken en samen te leren van wat er ontdekt wordt. Via Leeflabs wordt de link gelegd tussen het Transitieteam en het ‘gewone’ werk van alledag. ‘Oud worden op eigen wijze’ is nu zo’n Leeflab, net als ‘Goed werken op eigen wijze’. ‘Samen slopen’ wordt ook een Leeflab, want er moet ook gestopt worden met het een en ander dat de missie niet (meer) dient. Met een video, caravan en een heus ‘Kampvuurfestival’ zijn mensen van het Transitieteam langs de verschillende locaties van Vereen gegaan om hierover in gesprek te gaan. De Kampvuurgesprekken voor de vernieuwing leiden zelfs tot een Vereen-lied dat afgelopen week door allerlei zorgmedewerkers ingezongen is! 🎶

Beter luisteren naar de intelligentie in de organisatie

De bestuurder geeft aan dat hierdoor heel veel energie bij de mensen in de organisatie vrij komt. “Ik ben daar elke keer weer van onder de indruk. Het maakt me ook nederig, dat ik denk: wow, we hebben echt beter te luisteren naar die intelligentie die er in de organisatie is. Dat is andere intelligentie dan die we vanuit hiërarchie of structuren met elkaar faciliteren. Dus het is elke keer weer opnieuw kijken en open staan voor nieuwe inzichten. Ik geloof er echt in dat iedereen die gekozen heeft voor werken in zorg en welzijn houdt van mensen. En zie regelmatig dat mensen ergens onderweg die passie verloren zijn, omdat het systeem dingen heeft ingeregeld, waardoor je denkt: ik voel me eigenlijk een vreemde in een pakhuis. Dus ik hoop dat we de weg weer kunnen vrijmaken naar die passie.”

Nieuwe Generiek Kompas samen vormgeven

Lennard Buursma is kwaliteitscoördinator bij Vereen en vanuit die rol vooral bezig met de vraag: hoe kunnen we dingen anders doen? “En dat begeleiden. Daarin loop ik vooral aan tegen dingen als: hoe krijgen we mensen goed mee in de nieuwe denkstand, maar ook hoe ze hun dilemma’s, barrières kunnen overkomen.” Een voorbeeld van wat al goed werkt? “Wij waren met een hele grote groep aan het kijken: hoe moeten we nu dat nieuwe Generiek Kompas vormgeven als organisatie. We merkten dat dat niet werkte en kwamen op het idee om met een kleinere groep een voorstel te maken en dat met de grotere groep te toetsen. Die nemen het weer mee naar hun achterban en dan komen we weer met dat kleine clubje bij elkaar. En dat steeds herhalen en het in deel-voorstellen uitwerken. Dat werkt heel goed en zo wordt het draagvlak ook veel groter.”

Verbinden, goed kijken en luisteren

Ook de omslag naar echt de mensen die zorg nodig hebben en hun naasten het uitgangspunt laten zijn van zorg en welzijn is gespreksonderwerp – en hoe je dat kunt doen.
Frank Kodden: “We hebben weleens gezegd dat vanaf het moment dat mensen bij ons komen wonen en de drempel overstappen bij de entree, ze hun burgerschap inwisselen en ineens ‘cliënt’ worden. Hun dierbaren stappen over dezelfde drempel heen en worden ineens ‘mantelzorgers’. Terwijl ze voorheen zonen en dochters waren, buren, neefjes en nichtjes. Dus we hebben mensen hun identiteit afgenomen.”

Wat is dan belangrijk voor herstel van die identiteit? In verbinding met mensen zijn, goed kijken en luisteren worden genoemd als basis. En dan vertalen wat dat betekent voor wat we te doen hebben. Dat klinkt misschien eenvoudig, maar vanuit de opleiding krijgen zorgmedewerkers nu nog geleerd om mensen vooral als cliënt te zien en niet in de eerste plaats als mens – ook al is dat vaak waarom zij de zorg in willen. Vooral medische ondersteuning bieden is iets anders dan allereerst aansluiten bij wat er speelt, leeft, belangrijk is voor een ander en van daaruit ontdekken hoe zorg en ondersteuning er voor die persoon uit zouden kunnen zien. 

Schipper 

Een voorbeeld: iemand uit een schippersfamilie die altijd gevaren had, kwam bij Vereen wonen, op een locatie die aan de Ijssel ligt. Maar die meneer kwam terecht in een woning aan de boskant. “Als wij voor deze verhuizing bij deze meneer op bezoek zouden zijn geweest, hadden we geweten dat hij schipper was en hoe de familiesituatie in elkaar zit. Dan hadden we hem niet nog een keer intern hoeven verhuizen, maar per direct een plekje aan de kant aan de Ijssel aangeboden.“ Aldus Rianne Foekens, bewegingsagoog en deelnemer van Leeflab 1 bij Vereen.

Naast de opleiding van mensen wordt binnen Vereen nu ook gekeken waar iemand zijn kwaliteiten liggen, die misschien (nog) niet op een diploma staan. Daarnaast blijkt ondersteuning vanuit alle (ook hogere) lagen in de organisatie van belang, zodat mensen erop kunnen vertrouwen dat zij ook af kunnen wijken van dat wat lange tijd vanzelfsprekend was. Dat zij eigen initiatief mógen nemen. En dat zij zich kunnen realiseren dat hoewel een nieuwe koers belangrijk is, dat niet betekent dat zij hun eerdere werk niet goed gedaan hebben. 

Extra dimensie

Voorbeelden van hoe andere zorgorganisaties hiermee om leren gaan – en ook alle processen in het primaire proces onder de loep nemen – worden gretig uitgewisseld tijdens de bijeenkomst. Net als ervaringen en ideeën van Actiz, VWS en Zorginstituut Nederland, waaronder de vraag: hoe kan centraal bijdragen aan lokaal? De bijeenkomst voegt al met al een wezenlijke extra dimensie toe aan de zoektocht van het actieteam. Namelijk dat leren en nieuwe manieren van verantwoorden nog veel breder plaats kan vinden dan alleen binnen/vanuit de zorgorganisatie. Niet alleen door professionals maar misschien ook wel juist door, met, vanuit de mensen om wie het gaat – onder wie mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben en hun naasten. Waarbij het niet alleen gaat om zorg en welzijn die vandaag de dag nodig is en geboden wordt, maar ook over hoe voorkomen kan worden dat mensen regie en identiteit verliezen. 

‘We moeten het omdraaien’

Johan Dreesen, teammanager bij vernieuwer LEVANTOgroep (langdurige ggz): “We moeten het omdraaien. Het gaat altijd over ‘herstel’ en ‘identiteit teruggeven’. Maar ik denk dat we onszelf de vraag moeten stellen hoe we die behouden. Behouden kun je alleen maar als je raakt aan het leven van mensen. En het leven, levensverhaal, de omgeving en buren van mensen leer je pas kennen als je erin stapt. Als je naar dat leven toe gaat en die mensen gaat bezoeken.” 

Jhoy Dassen, coördinator Radicale vernieuwing bij LEVANTOgroep: “Ik zie hetzelfde gebeuren, ik doe dezelfde dingen. Wij moeten het echt leren omdraaien, bij de ánder over de drempel stappen. Een voorbeeld: op een woonlocatie voor mensen met psychiatrische problemattiek die al lang in de psychiatrie wonen hebben we geen kantoor meer, omdat we willen dat dat meer gemeenschap wordt. Johan heeft tegen de medewerkers gezegd: Dat betekent dat als je de woonkamer wilt gebruiken, dat je in gesprek moet met je cliënten over de huur die je gaat betalen voor het gebruik van die woonkamer voor je werk. Zo een omkering, hoe leren we dát in ons dna te krijgen zodat de mensen om wie het gaat het voor het zeggen krijgen? Het zou echt ontzettend helpen om daar verder mee te gaan.”

Download artikel als PDF

Lees meer artikelen over:

Praat mee!

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Platform deelnemers

Alle deelnemers

Nieuwsbrief

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Click to access the login or register cheese