“Één van de dingen die in eerste instantie mislukten? Het betrekken van de inwoners.”
Foto: Buurman en Buurman (zie kader)
Mensen uit de landelijke beweging Radicale vernieuwing waren te gast bij ‘Mooi Leven in Warmenhuizen’. Een initiatief van zorgorganisatie Samen (deelnemer Radicale vernieuwing), inwoners, verenigingen en andere partners. Waar gezondheid over veel meer gaat dan alleen ‘niet-ziek’ zijn. Waar mensen naar elkaar omkijken, met elkaar activiteiten ondernemen en werken aan nieuwe manieren van voor elkaar zorgen. “Samen wil zulke ‘blue zones’ graag in haar hele werkgebied mogelijk maken.”
In deze ontmoeting in het kader van het actieteam ‘Zorgzame gemeenschappen’ van Radicale vernieuwing, verdiepen de deelnemers zich specifiek in het belang van elkaar kunnen ontmoeten in de wijk. En wordt de vraag gesteld: welke dingen maken het mogelijk dat mensen elkaar echt en structureel kunnen ontmoeten? Een mooi voorbeeld daarvan is ‘Buurman en Buurman’, vertelt Wietse de Vries, programmadirecteur transitie bij Samen.
Buurman en Buurman
“Toen we met het Trefpunt Mooi Leven in Warmenhuizen (Noord-Holland) begonnen, hadden we twee heren (van 65 en 80) die bij ons kwamen, afzonderlijk van elkaar. De eerste was een gepensioneerde timmerman hier uit Warmenhuizen. Die zei: ik ben gestopt, ik ben met pensioen en ik mis eigenlijk zingeving in mijn leven. Waar kom ik mijn bed nog voor uit? En tegelijkertijd hadden we een andere heer, die was verhuisd vanuit ergens in de omgeving naar Warmenhuizen. Hij zei: ik ken het dorp eigenlijk helemaal niet. Ik voel me hier eenzaam, hoe kom ik hier in contact met mensen? Deze man was een gepensioneerde handvaardigheidsleraar.”
“Op hetzelfde moment had onze basisschool aangegeven: in onze klusklas, waar we kinderen leren omgaan met techniek, wat best ingewikkeld is met soms ook gevaarlijke apparatuur, daar staat één leraar en we kunnen geen ouders vinden die kunnen helpen. En zo ontstond, in het kader van het matchen van vraag en aanbod vanuit ons Trefpunt, het volgende idee. Zouden we die heren niet eerst aan elkaar kunnen koppelen, en vervolgens aan de basisschool? Uiteindelijk zijn beide heren dus begeleiders geworden van de klusklas, en nu kent iedereen in Warmenhuizen ze als Buurman en Buurman. En Buurman en Buurman hebben weer een reden om hun bed uit te komen.” Meer over de Buurmannen lees je hier.
Geïnspireerd door ‘blue zones’
De Vries, die zelf uit Warmenhuizen komt: “Buurman en Buurman is denk ik een prachtig voorbeeld van waar we aan werken met Mooi Leven. Waarin je ziet hoe belangrijk zingeving, onderdeel kunnen uitmaken van een sociaal netwerk en bijdragen aan de samenleving kunnen zijn. Mooi Leven komt voort uit het ‘Living Lab Warmenhuizen’, waarin we vanuit Samen met inwoners, verenigingen en maatschappelijke partners wilden bijdragen aan een gezonde, zorgzame en duurzame samenleving. Geïnspireerd op de zogenoemde ‘blue Zones’: plekken op de wereld waar mensen gelukkig samen leven en tot op hoge leeftijd gezond oud worden. Goed eten, natuurlijk bewegen, onderdeel uitmaken van een sociaal netwerk, en zingeving blijken er succesfactoren te zijn. Samen wil graag in haar hele werkgebied zulke blue zones mogelijk maken.”
Van ons nazorgsysteem naar een voorzorgsysteem
In de visie ‘De toekomst van de zorg is Waardevolle zorg’ en het bijbehorende theoretisch kader van LOC Waardevolle zorg (initiatiefnemer van Radicale vernieuwing) kun je uitgebreider lezen over hoe we kunnen investeren in een voorzorgsysteem, in plaats van vooral in het nazorgsysteem dat we nu nog hebben. En waarom dat nodig is om Waardevolle zorg te kunnen realiseren, waar de beweging Radicale vernieuwing zich voor inzet.
Samen levert het hele pakket aan ouderenzorg, van welzijn, zorg en diensten thuis, revalidatie, verpleeghuiszorg tot en met hospicezorg. De organisatie gaat hierbij uit van het idee van ‘positieve gezondheid’: denken in mogelijkheden, aansluitend op wie de mens om wie het gaat is, en wat hij kan en wil. De ontwikkelingen bij Mooi Leven in Warmenhuizen geven Samen zicht op hoe ze zich nog meer kan richten op toekomstbestendige zorg en toekomstbestendige manieren van samen wonen en leven. Dit blijkt wel een omslag in denken en doen te vergen. Een negatief en afschrikwekkende kijk werkt niet, een positieve en aantrekkelijke benadering juist wel, vertelt de transitiedirecteur:
Mooi Leven is steeds meer een initiatief van en voor inwoners van Warmenhuizen. Samen willen zij van het dorp een samenleving maken waarin alle generaties naast elkaar kunnen blijven wonen en inwoners voor elkaar klaar staan. En waarbij wat belangrijk is voor het individu ook uitgangspunt is.
Centrale Mooi Leven thema’s zijn:
- Een vitaal leven, een gezond leven, een leven samen. Een mooi leven waar wij zelf de regie over hebben.
- Een omgeving waar we langer in goede gezondheid en met plezier kunnen blijven wonen.
- Mooi Leven in Warmenhuizen is een initiatief waar gezondheid meer is dan niet ziek zijn, waar we naar elkaar omkijken, met elkaar activiteiten ondernemen en voor elkaar zorgen.
“Eén van de grote dingen die mislukten”
Wietse de Vries: “het heeft al veel opgebracht. Maar er zijn ook dingen mis gegaan. Eén van de grote dingen die mislukte was het betrekken van de inwoners. Met alle goede moed hebben we dorpsbijeenkomsten georganiseerd, waar vervolgens niemand op afkwam. Dat betekende dat we echt out-of-the-box moesten denken hoe we die betrokkenheid wel konden versterken. Dat is ons gelukt.”
“Belangrijk in het op gang brengen van de beweging was dat we dit vooral ook wel wat ludiek moesten maken. Dus gewoon posters ophangen, of op de sociale media berichten delen, dat werkte niet. Maar het optrekken met de toneelvereniging die voor de supermarkt inspirerende sketches gingen doen over de toekomst, dat werkte wel. Het maakte dat inwoners ook naar de bijeenkomsten kwamen, een volgende keer hadden we een zaal vol met 150 mensen.” Het aangaan van de relatie met de dorpsraad is ook belangrijk geweest, die kennen al veel mensen in Warmenhuizen en spelen nu een belangrijke rol.
Zo gingen inwoners aan de slag: ‘1000 druppels creëren’
“In een vervolgsessie bedachten de inwoners ideeën die eraan bij kunnen dragen om van Warmenhuizen een blue zone te maken. Inwoners, verenigingen en organisaties spraken samen over: Hoe wilt u oud worden in Warmenhuizen? Wat vindt u daarin belangrijk? En wat kunnen wij voor elkaar betekenen? Veel mensen willen iets voor anderen betekenen en veel mensen kunnen ergens steun bij gebruiken. Vitaliteit, in beweging blijven, verbinding, wonen, werk en zingeving bleken thema’s die breed leven. Ze vormden de start van de ‘Mooi Levenbeweging’.
We hadden het idee: één druppel lijkt misschien een druppel op een gloeiende plaat en gaat de wereld niet veranderen, maar als we met elkaar in het dorp van 6000 inwoners 100 of 1000 druppels creëren, dan gaat wel echt die beweging ontstaan. Dus toen hebben we in het dorp een veiling georganiseerd waar iedereen kon ‘bieden’ op de in kaart gebrachte ideeën. Zo gezegd, zo gedaan en zo hadden we ineens drie mensen die zeiden: wij gaan een beweegtuin in Warmenhuizen organiseren. Een andere ‘druppel’ waarop geboden werd, was regelen dat de wandelvierdaagse door Angela Park kon gaan, het woonzorgcomplex voor ouderen. Het Trefpunt werd opgezet, en zo in totaal een stuk of 40 eerste ‘druppels’ – waaronder ook buurman en buurman. Soms met ondersteuning van een professionele organisatie. Zo op een ludieke manier proberen mensen in beweging te krijgen is heel erg leuk.”
Aukje Lausberg, secretaris van de beweging Radicale vernieuwing maakte ter plekke een gedicht over de druppels, getiteld ‘Impact’. Hier te lezen.
“Je helemaal richten op het ontmoeten en verbinden“
“Je helemaal richten op het ontmoeten en verbinden is nodig,” vertelt de transitiedirecteur. “Als je niet ontmoet, komt er niks tot stand. Het meest gehoorde idee was dat mensen zeiden: er moet een plek zijn in dit dorp waar al die organisaties die er zijn, die bij kunnen dragen aan deze beweging op het gebied van zorg, wonen, welzijn en de gemeente, die zouden we zo graag onder één dak zien. Zodat mensen met vragen, op welk vlak dan ook, naar dat loket toe kunnen – een fysiek loket, dus niet digitaal – om verder geholpen te worden. Er is heel veel, maar vind maar eens de goede weg. Inwoners kunnen nu terecht in het opgerichte Trefpunt Mooi Leven, met alle vragen op het gebied van vitaliteit, zingeving, bewegen, zorgvragen, welzijnsvragen, vragen aan de gemeente. Elk onderdeel van het spinnenweb van Positieve Gezondheid is vertegenwoordigd in het Trefpunt. Preventie is een belangrijk aspect en nu gaan we ook veel meer naar de mensen in de wijk toe.”
Vanuit het welzijnswerk wordt aangegeven hoeveel vrijwilligers er überhaupt al actief zijn in Warmenhuizen. Ook het belang van opbouwwerk wordt benadrukt, specifiek het werken volgens de ‘ABCD-methode en principes’ (zie uitklapkader). Zo is er onlangs ook een eerste ‘voorzorgcirkel’ gestart waar buren elkaar helpen bij klusjes, hulp en zorg, en wordt er gepleit voor nog veel meer inzet van dit soort community ondersteunende werk.
Werkzame elementen van de ABCD-methode:
- Wijkontwikkeling en vernieuwing van binnenuit en bottom-up.
- Focus op capaciteiten in plaats van op problemen en tekortkomingen.
- Erkennen en voortbouwen op bestaande informele netwerken.
- Het tot stand brengen van nieuwe sociale relaties.
- Representatief leiderschap en vertegenwoordiging in de wijk.
- Wijkspecifieke invulling van de methode.
- Een combinatie van kleine snelle resultaten en wijkontwikkeling op de lange termijn.
Lees verder onder de foto
Ontmoeten mogelijk maken
“Samenredzaamheid neemt toe als mensen elkaar ontmoeten,” en dat kan op allerlei manieren ondersteund worden, vertelt Woonzorg Nederland tijdens de bijeenkomst. Bijvoorbeeld door het faciliteren van terloopse ontmoetingen. Al vanaf de bouw van woonplekken kan daar bij de architectuur en inrichting rekening mee gehouden worden, maar ook bij het beheer van gebouwen, gedeelde ruimtes, faciliteiten en de inrichting van de omgeving. Actief faciliteren van ontmoetingen is ook nodig, en dan is het belangrijk dat die aansluiten op de behoeften van bewoners. Iets dat niet vanzelf gaat, en een vliegwiel nodig heeft, aldus Woonzorg Nederland. De ‘buurtkamers’ in de gebouwen van Woonzorg Nederland met geplande en open ontmoetingsmogelijkheden dragen daar steeds meer aan bij.
“En wat denk ik heel erg helpend is, en dat onderschatten we soms,” vult Wietse de Vries aan: “samenwerken wordt echt een stuk makkelijker als je elkaar daadwerkelijk treft onder één dak. Organisaties spreken elkaar nu ook gewoon veel makkelijker en weten elkaar beter te vinden via het gezamenlijke Trefpunt. Er zit ook een matching functie in het trefpunt om al die druppels weer verder te brengen door vraag en aanbod te verbinden. Via het vraag en aanbod-bord op het Mooi Leven Festival, is bijvoorbeeld het initiatief ‘Doet en Ontmoet’ ontstaan. Sinds maart dit jaar helpen bewoners van Esdégé-Reigersdaal (met een fysieke of verstandelijke beperking of hersenaandoening) bij Wonen Plus Welzijn Tuitjenhorn met het maken van soep.
“Meer zeggenschap en draagvlak voor vernieuwing”
“Wat tot slot heel erg goed gewerkt heeft, is het etiket erop. Hoewel het nu niet meer zo heet, hielp de noemer ‘Living lab’ bij het gevoel: je mág hier experimenteren, je mag los van wet en regelgeving nadenken. Je mag het in het klein doen, het mag ook mislukken. We hebben ook een stuk of 6, 7 wat we ‘briljante mislukkingen’ noemen. Die mochten er ook zijn.”
“In algemene zin hebben we gezien dat mensen, door het label van ‘Living Labs’ meer ruimte voelden. Ze ervaren meer vrijheid, meer autonomie en zeggenschap en meer draagvlak voor nieuwe dingen proberen en om veranderingen in gang te zetten.”
Beweging op gang
“We zijn blij en enthousiast over wat we hier met elkaar aan het neerzetten zijn. We zijn er nog lang niet, het is soms ook hard werken, het vergt veel tijd en energie. En tegelijkertijd zien we wel echt dat die beweging ontstaat en dat vele van die druppels dus echt een effect gaan creëren.”
“Het is eigenlijk onze zoektocht van hoe kunnen we nou enerzijds die beweging nog wat meer van de maatschappij, van de (ook jongere) inwoners zelf maken, maar ook hoe kunnen we nou hetgeen wat we hier doen ook op een andere plek neerzetten? Het hielp mij vanuit mijn dubbelrol dat ik enerzijds vanuit professioneel oogpunt en anderzijds als inwoner hier bezig ben, want ik ken mensen, ik weet hoe de structuren lopen. Maar het is voor mij al een stuk moeilijker als ik dit straks in een ander dorp zou moeten doen.”
Samen verder investeren in ontmoeten
Het opstarten van initiatieven als Mooi Leven in Warmenhuizen, maar ook ermee doorgaan en het verder uitbouwen ervan, vraagt lef. Van burgers én professionals betrokken bij zorg- en welzijnsorganisaties, woningcorporaties, de overheid en financiers. Lef om over de eigen grenzen heen te stappen, anders te durven kijken en doen, en dit op te pakken vanuit maatschappelijk belang en een gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid. De vernieuwers uit het land, mensen uit alle bovengenoemde organisaties, denken daarom tijdens het bezoek ook mee met de mensen van Mooi Leven. Via creatieve werkvormen wordt iedereen uitgedaagd om nog met een andere bril te kijken.
Wietse de Vries grijpt de bijeenkomst concreet aan om een volgende stap te kunnen zetten: “Er zijn vier presentaties gegeven, vanuit Wonen Plus Welzijn, Woonzorg Nederland, onze gemeente en vanuit Samen. En alle vier sloten we af met de vraag: hoe gaan we zorgzame gemeenschappen, community care, in gezamenlijkheid verder brengen. Misschien moeten we dit ook wel weer klein maken, en gewoon gaan doen. Ik ga gewoon bij ons alle vier langs om te kijken of we kunnen zeggen: we gaan hier allemaal in investeren, samen met mensen uit de gemeenschap in een nieuwe kern – en dan gewoon eens kijken wat het ons brengt. Volgens mij gelooft iedereen erin.”
Meer over Warmenhuizen
- wijzijnsamen.nl/mooi-leven
- trefpuntmooileven.nl
- actiz.nl/warmenhuizen-het-hele-dorp-betrokken-bij-de-toekomst-van-de-zorg
- www.actiz.nl/werken-aan-de-toekomst-van-wonen-zorg-en-welzijn-warmenhuizen
Lees meer artikelen over:
Binnenkort maak ik deel uit van de Clientenraad in een verpleeghuis bij mij in de buurt. Tot mijn verbazing heeft geen van de bewoners van deze instelling zitting in de Clientenraad.
Bij navraag hierover kreeg ik van één van de bewoners te horen geen „klikspaan“ te willen zijn.
Wat zou ik hier graag een „ Blue Zone „ willen creëren!