Pleidooi voor een nieuwe psychiatrie van samenwerking – Jim van Os en Myrrhe van Spronsen
‘Hoe organiseer je een ggz die mensen helpt zichzelf te helpen?’
Veel mensen die in de psychiatrie werken of er hulp zoeken, concluderen dat het anders kan. DSM-diagnoses voelen beperkend, maar hoe dan wel? Jim van Os en Myrrhe van Spronsen schreven er een boek over. De hulpverlener heeft de waarheid niet in pacht maar kan hem wel vinden: samen met de hulpvrager.
Hoe ziet een werkende, menselijke ggz eruit? Waar iedereen de zorg en ondersteuning kan krijgen die hij nodig heeft? Waar de ervaring van mensen serieus genomen wordt en waar geen wachtlijsten zijn; waar psychische, sociale en lichamelijke zorgbehoeften integraal kunnen worden benaderd – dwars door verschillende zorgwetten heen. Hoe ziet zo’n ggz eruit, waar ggz-organisaties samen verantwoordelijkheid nemen voor de zorgbehoefte van mensen en waar het uitgangspunt niet is dat het brein ziek is? En bovenal: hoe organiseer je een ggz, die mensen helpt zichzelf te helpen en om hun leven verder te leiden buiten de ggz – zonder ze nodeloos te medicaliseren in escalerende behandelingen?

Belangrijkste vraag
In hun nieuwe boek ‘We zijn God niet’, schrijven psychiater/hoogleraar Jim van Os en ervaringsdeskundig arts/kunstenaar Myrrhe van Spronsen dat er geen wetenschap is over hoe je zo’n ggz-systeem organiseert. Jim van Os: “Niemand schrijft of denkt erover. Toch is het waarschijnlijk de belangrijkste vraag.“ De auteurs wijden er een belangrijk deel van hun boek aan. We gingen er met hen over in gesprek, LOC werkt namelijk ook al jaren aan nieuwe zorg, onder meer via de landelijke bewegingen Radicale vernieuwing langdurige ggz en Radicale vernieuwing jeugdzorg. We lieten ons inspireren en verkennen nu hoe we elkaar verder kunnen versterken.
Op alle niveaus
Myrrhe van Spronsen: “We hebben een eigen visie, maar laten ook anderen aan het woord. Veel mensen zijn ook op het idee van een ggz van cocreatie gekomen. Ik denk dat het heel erg leeft en die kant op gaat.” De hoogleraar vult aan dat de ideeën hierover nog “veel in de lucht hingen en nog niet concreet bij elkaar waren gebracht.” En dat ze nog een stap verder gaan in dit boek en ook een nieuwe kijk geven op wat ‘psychisch lijden’, ‘diagnose’, ‘behandeling’ en ‘herstel’ eigenlijk zijn, als je voorbij de DSM kijkt. Vanuit de ervaringen van mensen en hun zelfherstellend vermogen – en wat de wetenschap hierover zegt. Van Os: “We vertalen dit ook naar hoe dat concreet in het Nederlandse systeem op alle niveaus toegepast kan worden. Niet als blauwdruk, maar als een set basiswaarden en principes.”
Beginnen bij waarden
“Zo kom je er ook op uit dat alles uit moet gaan van waarden van mensen”, vervolgt de psychiater. Mensen willen hun leven zo goed mogelijk leven, op basis van wat voor hen belangrijk is. Van Spronsen: “De hulpverlener is er primair om het leven van iemand weer op de rails te krijgen.” Jim van Os: “Maar dat is op de achtergrond geraakt, doordat de ggz gericht is op wat psychiaters en psychologen leren dat belangrijk is: specialistische diagnoses en productie, rond kwantificeerbare ‘evidence-based’ symptoombestrijding. Dit leidt bij hulpvragers én hulpverleners tot een gevoel van vervreemding. Door eenzijdige toetsing op globale criteria (die niet zo wetenschappelijk blijken als gedacht), komt bovendien vaak de specifieke problematiek van individuele patiënten niet boven water; behandelingen sluiten niet aan.”
Praktijkervaring als basis
De modellen van waaruit professionals leren kijken naar wat er nodig is, gaan niet over de behoeften van de hulpvrager en staan samenwerking met hen in de weg. Tijd dus voor fundamentele reflectie daarop, door twee medici waarvan één zelf ervaring met psychoses heeft. Myrrhe van Spronsen kende Jim van Os nog niet persoonlijk, maar dacht: “Als er een psychiater is die begrijpt hoe het is als medicus, om een psychose door te maken, dan zal het Jim wel zijn.” Van Os is (inter) nationaal bekend om zijn vernieuwende ideeën over psychiatrie. Van Spronsen benadert hem, met haar (ook positieve, haar leven verrijkende) ervaringen met psychoses en manieren waarop ze daarmee om leert gaan – zoals via het maken van kunst. Die ervaringen vormen een belangrijke inspiratiebron voor het boek dat ze besluiten te schrijven, waarvoor ze ook in gesprek gaan met vele anderen die zelf ggz-zorg nodig hebben/ hadden. Deze ervaringen helpen hen een taal te vinden voor een ggz die aansluit op de praktijkervaring van mensen. Als we die praktijkervaring als basis nemen, en combineren met de ervaring van hulpverleners, kunnen we een nieuwe ggz cocreëren.
Zelfherstellend vermogen ontwikkelen

“Het uitgangspunt zou moeten zijn dat de patiënt gezien wordt, zonder oordeel”, vertelt Myrrhe van Spronsen. ”Dan ontstaat er vanzelf cocreatie. De hulpverlener helpt iemand te begrijpen wat psychisch lijden is. En om zichzelf te helpen welke inrichting van zijn dagelijks leven voor hem optimaal werkt. Medicatie en behandelingen kunnen belangrijk zijn, maar zijn uiteindelijk opstapjes naar activatie van iemands zelfherstellend vermogen. Ze geven een zetje, creëren hoop en perspectief. Maar de mens zelf brengt zijn eigen heling teweeg.”
Van Os: “Natuurlijk moet er ook gekeken worden wat de cliënt nodig heeft, elk mens en elke situatie is anders. Soms moet de regie misschien tijdelijk overgenomen worden, omdat de ander het zelf even niet kan. Maar ook dit kan in (gradaties van) cocreatie.”
Cocreatie vergt een andere manier van werken en organiseren in de zorg. Hoe dat eruit kan zien en wat daarvoor nodig is, wordt in het boek uitgebreid verder beschreven. Ook centrale waarden en praktijken in onze samenleving hebben invloed op onze gezondheid, en zijn toe aan behandeling in de nieuwe ggz, is te lezen in het boek.
Dit artikel is gepubliceerd in Zorg & Zeggenschap (voorjaar 2022), het tijdschrift van LOC Waardevolle zorg.
Download artikel als PDFLees meer artikelen over:
Trefwoorden: behandeling, cliënten, cocreatie, diagnoses, ervaringdeskundigheid, ervaringskennis, ggz-systeem, heling, hulpverleners, loc waardevolle zorg, medicalisering, methodisch werken, naasten, netwerk, onderzoek, psychiaters, psychisch lijden, psychoses, van regels naar relaties, zeggenschap, zelfherstellend vermogen, zelfontwikkeling

Geweldige ontwikkelingen.
Ik heb na aanleiding van de nieuwste ontwikkelingen in de psychiatrie iets aan te vullen. Iets te delen.
Ik weet uit eigen ervaringen dat de psychiater jaren geleden voor mij stond. Ik was vrijwillig opgenomen in een psychiatrie voor een zorgzame omgeving.
Ik had zojuist een rebirthing beleeft in mijn eigen huis, en ik kreeg van een lieve persoon de vraag of ik meegenomen zou willen worden naar een plek waar ik zorg mocht ontvangen.
Ik had dus een rebirthing beleeft, en ik kon niet praten op dat ogenblik. Ik schudde ja met mijn hoofd. De ambulance kwam en nam mij nee.
Welnu, de psychiater stond voor mij, en vroeg mij naar mijn naam. Ik keek hem verwondert aan. Ik kon niet spreken. De psychiater zei: Hij is psychotisch, dien hem maar 600 milligram seroquel toe.
Achteraf dacht ik na, en vond ik het zo Wonderlijk, dat deze psychiater alwetend leek te zijn.
Niet eerst weken observeren hoe ik ben.
Niet eerst inzicht verwerven waarom en wat.
Een echte medische dokter heeft de gewoonte jou eerst te onderzoeken. En te doorgronden wat en hoe.
Deze psychiater leek zomaar te weten waarom ik niks zei, en hem verwonderd aankeek.
Door de tijd heen leerde ik dat psychiaters autoriteit hebben binnen dit psychiatrische systeem.
Maar, grote maar, waarom zijn zij zo belangrijk in dit systeem?
Omdat zij de verstrekkers van medicijnen zijn, en bovenal, van diagnoses.
Of zij enige kennis van mijn gesteldheid hadden betwijfel ik nu.
Psychiaters weten niet wat de menselijke spirit bezield.
Zij weten niet wat zij doen.
Ook onderzoeken zij niet, zoals een medische arts zou moeten doen.
Nee, zij goochelen met medicijnen.
En als daar iets mee misgaat, dan gaan zij vrijuit.
De patient/client wordt in zijn lichaam en spirit fijn gebalanceerd door de medicijnen.
Ondertussen wordt er door stoffen vele ongekende, cognitieve functies verdoofd, dat is: gebalanceerd.
Wat er verdoofd wordt, weet de psychiater wel.
Denkt iedereen.
Ik weet dat het anders zit.
Dat komt omdat ik jaren medicijnen slikte, die vele ongekende functies, en aspecten van mijn persoonlijkheid onderdrukten, of wegdrukten. Het zogenaamde balanceren van de antipsychotica doet dit alles.
Hierbij ben ik reuze blij dat er een kentering is in de psychiatrie.
Dat kan mijn insziens niet ver genoeg gaan.
Cocreatie zoals ik dat uit deze beweging begrijp, is de weg naar een nieuwe psychiatrie.
Ik geloof inderdaad dat dit de potentie in zich heeft om de Psychiatrie te hervormen/te transformeren.
Ik ben de schrijvers dankbaar voor deze bijzondere ontwikkelingen.
Ik weet dat we een andere tijd tegemoet gaan.
Een tijd van cocreatie, en van een Psychiatrie die hopelijk vanuit alle bescheidenheid zal leren bestaan.
Dat de psychiater van de nabije toekomst zijn Reële plek zal kennen.
En dat is: een legale verstrekker van middelen, waarvan hij eigenlijk de werking niet kent. En waarvan hij totaal niet weet wat deze middelen voor gevolgen hebben voor de lichaam en spirit van welke mens dan ook. Ook weet hij niet waar zijn patiënten aan lijden. Als zij al ergens aan lijden. Ik had immers net een rebirthing achter de rug.
Kortom, is een psychiater bekwaam? Bekwaam om een zinnige diagnose te stellen?
Nee. Dat is hij niet.
Maar goed, de rest van de mensheid gelooft dat hij het wel zal weten, omdat hij daarvoor heeft gestudeerd.
Ik vul hierbij de kennis aan, zijnde een ervaringsdeskundige.
Daarom pleit ik tevens voor dat de functie van de psychiater kritisch onder een loep wordt gelegd.
Zijn functioneren is mijns inziens niet legitiem.
Hij mag wat mij betreft filosofie gaan studeren in plaats van medicijnen.
De nieuwe cocreatieve, en sociale psychiatrie zal de buitengewone, bovennatuurlijke functie van de psychiater moeten herzien.
De psychiater is niet in staat tot diagnosticeren.
Hij kan niet weten welke existentiële processen gaande zijn in welke mens dan ook.
Daarom is de psychiater niet vakbekwaam.
Maar goed, ik voorspel dat de psychiater en zijn kwalijke praktijken in de nabije toekomst uit dit hulpverlenersysteem zullen verdwijnen.
Zoals het kaf van het koren wordt gescheiden.
Dat moet een keer gebeuren.
Wij moeten afscheid nemen van de psychiater en zijn cultuur.
Deze cultuur heeft de spirit van de mens niet lief, en is daardoor niet in staat zorg te bieden voor de spirit c.q. geest.
De psychiater heeft nog macht, maar die moet hem ontnomen worden.
De psychiater heeft slechts een symbolieke rol in de psychiatrie.
Edoch de kwalijke middelen die hij verstrekt, werken wel degelijk in op de totaliteit van spirit en van lichaam.
Stop deze ellende.
En hervorm/transformeer de psychiatrie om, tot een cocreatieve, en sociale psychiatrie.
Opdat er Rechtvaardigheid wordt gedaan aan allen, die slachtoffers werden van geestgevaarlijke diagnoses en middelen.
De menselijke geest is niet ziek of gezond.
Want wat is de geest nu precies?
Dat, dat weet nog niemand precies.
Niemand.
Conclusie:
Stop de schadelijke waan waarin de psychiater verkeerd.
Stop deze praktijken.
En leer dat bescheidenheid de Waarachtige psychiatrie zal sieren.
De psychiatrie van morgen staat in de kinderschoenen.
Zij weet niks van de spirit/geest.
Ik wens de vernieuwers alle succes. Laat Rechtvaardigheid Zegevieren.
En maak van dit geestvijandige systeem, een liefdevol, sociaal vangnetwerk.
Meer niet.
Want de menselijke geest kennen. Dat kunt u niet.
Dat heeft u al eeuwen lang gepoogd, en uw pogen heeft alleen maar veel schade gebracht.
Wees daarvan bewust.
Nu stop ik met mijn aanvullende betoog.
Ik ga weer op in mijn spirit, waar niks mis mee is.
Zo zij het.
Amen.
Vriendelijke groet van
Jan Keimpe Homan
Ex patient/clientvan de psychiatrie.