De coöperatie Austerlitz Zorgt vierde 12 december haar tienjarig bestaan. Burgers in het Utrechtse dorp voelen zich betrokken bij elkaar en organiseren zorg en welzijn op hun eigen manier. Over dit initiatief dat draait om waardevol leven, wisselde het bestuurlijk leernetwerk Radicale vernieuwing zorg begin december van gedachten. Hoe kunnen zorgorganisaties helpend zijn? Hoe laat je de zeggenschap bij burgers?

Austerlitz, een avond in december. In het dorpshuis komen zorgbestuurders en betrokkenen vanuit het ministerie, een zorgverzekeraar en LOC bijeen. De vraag die deelnemers van het bestuurlijk leernetwerk Radicale vernieuwing zorg deze avond proberen te beantwoorden is: hoe verhoud je je als zorgorganisatie tot burgerinitiatieven in zorg en welzijn?

Niet voor niets is de locatie Austerlitz. Het nieuw opgetrokken dorpshuis is een van de successen van Austerlitz Zorgt, de coöperatie voor en door burgers die in 2012 werd opgericht. Het dorpshuis is niet alleen ver- en herbouwd tot een ontmoetingsplaats; er zijn ook zorgwoningen, een ruimte voor de dagbesteding en een peuterzaal. “De coöperatie is
ontstaan uit urgentie”, vertelt Charles Laurey, voorzitter van Austerlitz Zorgt en bestuurder bij een zorgorganisatie. “Toen bleek dat ouderen door gebrek aan goede woonzorgvoorzieningen niet langer in het dorp zouden kunnen blijven wonen, lag de vraag op tafel: hoe houden we het dorp leefbaar? Hoe zorgen we met elkaar dat alle 1500 inwoners terecht kunnen bij zorg- en welzijnsvoorzieningen in het dorp. Zodat mensen zich lang kunnen redden én hier kunnen blijven wonen. Van jong tot oud. Je hebt elkaar nodig om het dorp leefbaar te houden. En bewoners weten zelf het beste wat ze nodig hebben. Er was al gauw een groot draagvlak voor dit burgerinitiatief.”

Weten wat er leeft

Inmiddels is het burgerinitiatief uitgegroeid tot een coöperatie die bemiddelt in zorg, wonen en ondersteuning, maaltijdvoorzienig, klussendienst, bewegen en een boodschappendienst. Een dorpsondersteuner en zorgcoördinator/wijkverpleegkundige zijn de aanspreekpunten. Laagdrempelige aanspreekpunten, omdat zij sinds jaar en dag verbonden zijn met het dorp en weten wat er leeft. De coöperatie koopt zorg en ondersteuning in. Financiering loopt via verzekeraars en gemeentelijke WMO-gelden. Aangesloten burgers (480 van de 600 adressen) betalen een jaarlijkse bijdrage van ongeveer 100 euro. Het vijfkoppige bestuur is gedreven en actief, weet burgers te vinden en heeft een groot netwerk. Tussen de coöperatie en de gemeente Zeist, waar Austerlitz onder valt, is veel vertrouwen.

Omslag van zorg naar leven

‘Austerlitz’ is volgens zorgbestuurder en ‘samenbrenger’ Marco van Alderwegen een goed voorbeeld van de omslag van zorg naar leven. Hij is pleitbezorger van een samenleving waarin weer meer ruimte ontstaat om samen te leven in gezondheid. Het huidige marktgedreven systeem van reguliere zorg is niet houdbaar, weet hij. Zorgorganisaties zouden zich op een nieuwe manier tot de samenleving moet verhouden. Hercontracteren met de samenleving noemt hij dat. Een samenleving waarin mensen, bijvoorbeeld ouderen en hun naasten, meer verantwoordelijkheid nemen voor het ouder worden. Niet om het capaciteitsprobleem in de ouderenzorg over de schutting te gooien, maar om wonen en zorg veel meer centraal te stellen.

Van Alderwegen: “Een vangnet met verpleeghuiszorg of beschermd wonen zal altijd blijven. Maar als wonen en leven veel meer centraal staan kunnen zorgorganisaties een meer dienende rol krijgen in plaats van een bepalende. Dienend aan bijvoorbeeld burgerbewegingen. Het is duidelijk dat zorgorganisaties de verantwoordelijkheid voor zorg en welzijn niet kunnen dragen. Gelukkig kunnen we een andere weg inslaan, wég van de louter institutionele zorg. Ik zie het als een kans – dat burgers zelf de handschoen oppakken en verantwoordelijkheid willen nemen. De kracht moet bij burgers zelf liggen. Het is arrogant om de samenleving bij jouw zorgorganisatie te betrekken, het moet andersom.”

Morele verantwoordelijkheid

Charles Laurey van Austerlitz Zorgt onderstreept het “kolossale schaarsteprobleem” in de huidige zorg. “Stil zitten is dodelijk. Ik vind het een morele verantwoordelijkheid voor zorgorganisaties en betrokken instanties om dit soort burgerinitiatieven te faciliteren in plaats van over te willen nemen.” Marthijn Laterveer van LOC: “Je moet ook geen blauwdruk willen. Op de ene plek zal de samenleving het anders oppakken dan op de andere plek. De basis is dat burgers zelf het beste weten hoe zij een waardevol leven kunnen leiden en wat daarvoor nodig is. Zorgorganisaties zouden daarbij moeten aansluiten.” Laurey: “We moeten echt terug naar de bedoeling. Zorg en ondersteuning geven zoals die bedoeld zijn.”

Succesfactoren

Austerlitz Zorgt is een van de (eerste) ongeveer vijfhonderd burgerinitiatieven. En de meest succesvolle. De factoren die aan dat succes ten grondslag liggen zijn volgens het bestuur de sterke sociale cohesie van het dorp (al in de jaren zeventig zamelden burgers geld in om het dorpshuis te verbouwen) en het grote draagvlak. Vragen van leden worden snel opgepakt. De ondersteuner geniet na jarenlang in het dorp fysiotherapeut geweest te zijn grote bekendheid. Iedereen weet haar te vinden. Verder weet de coöperatie via enquêtes en bijeenkomsten goed wat wensen en behoeften zijn van burgers. De lijnen zijn kort.

Slag naar dienstbaarheid

Tot een eensluidend antwoord op de vraag hoe zorgorganisaties zich zouden moeten verhouden tot burgerinitiatieven komt het deze avond niet. Ze de ruimte geven en niet in de weg zitten, zou een goed begin zijn van partnerschap vinden de ongeveer vijftien aanwezigen. Zorgbestuurder Frank Kodden: “Ik vraag me af of we als zorgorganisaties nou aan het mee- of tegenstribbelen zijn – als het om burgerinitiatieven gaat. We zijn zo anders opgevoed, om die slag naar dienstbaarheid te kunnen maken. Daarom vind ik dit succesvolle initiatief in Austerlitz zo inspirerend. Laurey: “Het is echt een kwestie van luisteren naar de burger. Bovendien: als zorgbestuurder voel ik me zo machteloos omdat ik niet alle zorg kan leveren die nodig is. Alles wat je kunt doen om die druk op de zorg weg te nemen, drijft mij als bestuurder. En als coöperatievoorzitter.”

Meer informatie: https://www.austerlitzzorgt.nl/