Bezoek in het verpleeg­huis

Geplaatst op 15 juni 2020

Over risicobeheersing, menselijkheid, en wat de covid-19-crisis ons kan brengen

Met regelmaat was hij de afgelopen maanden op televisie en radio, in kranten en digitale media. Marthijn Laterveer, coördinator van LOC Waardevolle zorg (de organisatie die onder andere cliëntenraden van zorginstellingen ondersteunt) en vanuit die rol actief betrokken bij Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg. In de schijnwerpers staan hoeft van hem niet zo. Maar het gebeurde wel toen hij op 31 maart in een brief aan de minister van VWS een oproep deed: stap af van de landelijke coronamaatregel die de verpleeghuizen het zwaarst raakt en maak maatwerk mogelijk. Een oproep die nogal wat stof deed opwaaien. Wat bracht Marthijn Laterveer en LOC tot deze oproep? Hoe ontwikkelde zich het beleid rondom de aanpak van het covid-19-virus in de verpleeghuizen en meer in het bijzonder de bezoekregeling? En kunnen we nog iets leren van deze crisis?

Ziekenhuizen en IC’s

Eind maart was de covid-19-crisis op zijn hoogtepunt. Vanaf half februari begonnen de eerste geluiden tot ons door te dringen over een nieuw virus dat een zware longontsteking kon veroorzaken. Vooralsnog nam Nederland geen strenge maatregelen. Pas na enkele weken drong de ernst door. Op 9 maart verklaarde minister-president Rutte het handen schudden tot taboe en maakten we kennis met Jaap van Dissel en het Outbreak Management Team (OMT). Op 15 maart volgde de veelbesproken persconferentie waarin de eerste beperkende maatregelen aangekondigd werden. En nog weer acht dagen later ging het hele land in ‘intelligente lock-down’. Inclusief de verpleeghuizen. Vrijwel alle aandacht was in die tijd gericht op de ziekenhuizen en de IC’s. Zouden zij de golf van patiënten wel aankunnen? Wat als we een piek bereikten en het aantal IC-bedden te beperkt was? Welke drama’s zouden zich dan af gaan spelen, als er bij de deur beslist moest worden over behandelen of terug naar huis sturen? Over leven en dood …

De deur ging dicht

Intussen speelde zich in veel Nederlandse verpleeghuizen een heel ander drama af, dat vrijwel aan het zicht van de samenleving onttrokken bleef. Daar waar de meest kwetsbaren van onze samenleving – getroffen door fysieke mêlee, met dementie of gewoon heel oud – hun laatste levensfase doorbrengen, klopte het virus dwingend aan de poort. Er was nog niet veel over bekend, maar dat het voor de bewoners weinig goeds voorspelde, was duidelijk. Al vóór de eerste persconferentie van de premier kreeg LOC vanuit Brabant signalen dat de situatie alarmerend was. En nog voordat de deuren landelijk moesten sluiten, namen verpleeghuizen hun eigen beslissing. Voorlopig kon er geen bezoek meer komen. De rest van het land volgde. Een hartverscheurende stap voor partners en andere naasten, die ineens afgesloten waren van hun geliefden. Maar de consensus was groot. De deur ging dicht.

Spoedoverleg

Zo was dus de situatie toen Marthijn Laterveer, als contactpersoon voor LOC, op de ochtend van 20 maart gebeld werd door het ministerie van VWS. Een uur later zou er spoedoverleg zijn met de minister – telefonisch, aan beeldbellen deden we nog niet. Een kwartier vóór tijd ontving Marthijn de stukken, om 11.00 uur begon het overleg in aanwezigheid van – naast LOC – de beroepsvereniging van verzorgend en verplegend personeel V&VN, ActiZ en Zorgthuisnl namens de zorgaanbieders, Verenso (specialisten ouderengeneeskunde) en Alzheimer Nederland (namens mensen met dementie en hun naasten). In het overleg kwam die ene cruciale vraag ter tafel: of de sector in kon stemmen met het besluit geen bezoek aan de verpleeghuizen meer toe te staan. Er was veel begrip, gezien de noodsituatie. En dus ook instemming. Er was sprake van een noodsituatie. LOC drong er op aan dat verpleeghuizen op zoek gingen naar alternatieven voor fysiek bezoek. Want het was nodig dat bij alles wat beslist en gecommuniceerd werd, door zou klinken dat het ook over de menselijke kant moest gaan en niet alleen over veiligheid – een standpunt waar LOC in de maanden erna aan vast zou blijven houden. Nog diezelfde dag werd de sluiting van de verpleeghuizen voor heel Nederland afgekondigd.

‘Schrijnend’

Het was een vervreemdende tijd. Er ontstonden vele mooie initiatieven. Zorgmedewerkers gingen rond met tablets om bewoners te helpen met beeldbellen. Er werden ‘kletskamers’ ingericht. Iemand bedacht de ‘quarantainer’. Er waren ‘balkongesprekken’, er kwamen koren, hoogwerkers, stoepkrijtende kinderen. De creativiteit in de verpleeghuiszorg vierde hoogtij. Maar tegelijk kwamen de verhalen van partners en familie die het gemis voelden van het bezoek aan hun naasten. Echtelieden die elkaar niet meer konden zien – na een relatie van zestig jaar van elkaar gescheiden. Kinderen die niet bij hun stervende ouder mochten zijn. Bewoners die de situatie niet bevatten, met de dag radelozer werden of voor de ogen van partner of kinderen, maar slechts geregistreerd via het scherm van de iPad, wegkwijnden. Het woord ‘schrijnend’ viel. Sommige familieleden gingen zelf in quarantaine, om gezond te zijn als ze vanaf 6 april weer op bezoek mochten. Toen kwam de verlenging tot 28 april.

Lees verder onder de foto

Verontruste bewoner op bankje met peinsende zorgmedewerker

Menselijkheid in geding

LOC zag de beslissing om te verlengen aankomen. En zag het leed dat de lockdown veroorzaakte. De horeca liet luidkeels van zich horen en riep om een snelle verruiming van de maatregelen – en om heel veel geld, omdat anders de ondernemers in de branche niet overleefden. Volksgezondheid en economie kwamen tegenover elkaar te staan. Maar in de verpleeghuizen was ‘economisch belang’ op dat moment niet de natuurlijke vijand van veiligheid. Daar kwam de menselijkheid in het geding.

Brief aan de minister

Marthijn Laterveer, zo benadrukt hij, is vanuit zijn rol bij LOC niet de vertegenwoordiger van de cliëntenraden in ons land. “Dat kan ik niet zijn”, zegt hij, “want de diversiteit binnen de cliëntenraden is daarvoor veel te groot. Ik kan alleen maar luisteren naar wat er gezegd wordt, bedenken wat we daarmee kunnen, en dan een stem laten horen, zo genuanceerd mogelijk, rekening houdend met alle verschillende perspectieven.” Dat deed hij, in de aanloop naar 31 maart. Hij schreef een brief aan het kabinet, waarin hij verwoordde wat hij gehoord had en welke conclusies daaruit te trekken waren. Met erin verwerkt het uitgangspunt van de ‘waardevolle zorg’ waar LOC zich – crisis of geen crisis – hard voor maakt: dat ieder mens van waarde is en een ‘waardevol’ leven moet kunnen leiden, ook als hij of zij zorg nodig heeft. 

Maatwerk

De brief riep het kabinet op maatwerk bij de bezoekregeling mogelijk te maken. De observatie luidde, dat in de besluitvorming de focus te eenzijdig lag op veiligheid. Terwijl ondanks de beperkingen het virus toch de huizen binnengeslopen was en er veel bewoners stierven. Zonder naasten, zonder fatsoenlijk afscheid, in grote eenzaamheid. Kijkend naar de lange tijd dat het covid-19-virus ons naar verwachting nog in de greep zou houden, naar de korte periode dat bewoners gemiddeld in een verpleeghuis verblijven, en naar de consequenties voor hen, partners en kinderen, zou de aandacht ook moeten gaan naar een ander perspectief. Het menselijk perspectief. Vandaar de oproep die ene algemeen opgelegde sluiting los te laten en meer ruimte te geven aan de verpleeghuizen zelf, zodat zij ‘maatwerk’ konden gaan bieden. En een balans konden zoeken tussen veiligheid en menselijkheid.

Goede argumenten

Er vielen genoeg goede argumenten aan te voeren waarom maatwerk de betere oplossing was. Regionaal waren de verschillen groot: in Groningen was de dreiging wezenlijk anders dan in de brandhaarden. Ook de mensen gedroegen zich per locatie anders. Het gebeurde dat familieleden letterlijk over de hekken kwamen, terwijl elders een kalme dialoog gevoerd werd. De mate waarin de angst toegeslagen had, liep uiteen. Sommige mensen stonden erop dat de deuren dicht bleven, bang hun partner of ouder te verliezen. Anderen verkozen de vrijheid om zelf te kunnen beslissen: liever kortere tijd samen met het risico op ziekte, dan lang van elkaars fysieke nabijheid verstoken zijn, zonder de zekerheid dat dat tot een goede afloop zou leiden. Bovendien kwam de vraag: wat was veiliger, één partner die dagelijks liefdevolle zorg kwam bieden (want dat kon ook) of meerdere zorgmedewerkers die de verschillende bewoners afgingen? En zou bezoek de overvraagde medewerkers niet deels kunnen ontlasten, mits daarover goede afspraken waren?

Waardevolle zorg

In dit spanningsveld schreef Marthijn Laterveer zijn brief aan het kabinet met de oproep: maak maatwerk mogelijk. Laat verpleeghuizen de ruimte om zelf te onderzoeken wat wenselijk en haalbaar is. Geef hen de kans in nauw overleg tussen bestuur, personeelsvertegenwoordiging en cliëntenraad te beslissen wat voor bewoners, naasten en medewerkers het beste past. Een brief die simpelweg geschreven móest worden. Want hoe kun je als LOC ‘waardevolle zorg’ voorstaan en zwijgzaam toezien als één algemeen geldende, vrijheidsbeperkende regel dreigt te gaan prevaleren boven afgewogen beleid waarin het menselijk welbevinden de boventoon voert?

Niet mis te verstane reacties

Werd de brief niet gelezen, de oproep niet gehoord? Was de beslissing om vast te houden aan één eenvoudig te duiden regel voor alles en iedereen het meest veilig en misschien ook wel het meest gemakkelijk? Feit is dat er op 31 maart geen versoepeling van de bezoekregeling kwam. Feit is ook dat LOC vervolgens overspoeld werd met niet mis te verstane reacties. Van de pers, maar ook vanuit ‘het veld’. Cliëntenraden en bestuurders vroegen zich af hoe LOC dit kon doen, en vooral nú! Is er eindelijk rust en duidelijkheid, open je een discussie waarin familieleden zich dan weer gaan mengen, waarin mensen eisen gaan stellen – juist nu het personeel toch al zo overbelast is! Hoe kun je spelen met de veiligheid van die kwetsbare bewoners? En met de gezondheid van de – vaak onbeschermde – medewerkers? Ook die konden immers ziek worden!

Menselijkheid en veiligheid hand in hand

Daartegenover stonden velen die blij waren met zo’n genuanceerd standpunt. Mensen die meenden dat het bezweren van het virus nog lang zou vergen, maar dat je de bewoners van instellingen niet al die tijd van hun naasten kon isoleren. En die ook de achterliggende boodschap onderschreven: dat het niet een oproep was om ongeremd de deuren open te gooien, maar om in dialoog een zoektocht te beginnen naar andere wegen waarin menselijkheid en veiligheid hand in hand gaan. 

Lees verder onder de afbeelding

Brainstorm

Ethisch zwaar

Natuurlijk was er teleurstelling. Bij LOC; bij Marthijn persoonlijk. “Ik voelde me ook wel bezwaard”, zegt hij erover. “We hadden stelling genomen en de discussie aangezwengeld. Ethisch was het een van de moeilijkste periodes voor ons, want waar doe je goed aan? Zwijg je, omdat dat gezien de angst en de onrust het meest comfortabel is? Of spreek je je uit, blijf je dicht bij je overtuiging?” Die overtuiging is, dat je in de zorg met mensen te maken hebt en er daardoor geen blauwdrukken mogelijk zijn. Dat ethische dilemma’s niet verdwijnen door strakke regels te stellen. “We keken naar de bewoners, hun familieleden. Maar ook naar de medewerkers. Die zeiden: houd de deur dicht, dat is veiliger voor iedereen. Of juist: laat de boel weer open gaan, want dit maakt mijn werk zo naar, iedere dag zie ik al dat verdriet, de eenzaamheid die ik niet op kan lossen, dit doet zo’n pijn. Een bestuurder fluisterde me later in: zorg dat onze mensen geen mondkapjes op hoeven; daarmee medicaliseer je de mensgerichte zorg en dan is er nooit meer een weg terug.”

Discussie op gang

Voor teleurstelling en frustratie was er echter nauwelijks tijd, en het leverde niks op bovendien. In de weken na 31 maart kwam de discussie over een uitgebalanceerd bezoekbeleid namelijk wél op gang. De minister riep een adviesgroep in het leven met de partijen die bij het eerste spoedoverleg aanwezig waren geweest, aangevuld met het Nederlands Instituut van Psychologen en hoogleraren. Namens LOC had Marthijn zitting in deze adviesgroep. Samen bogen zij zich over de vraag hoe bezoek verantwoord mogelijk kon worden. De verschillende partijen met hun even zo verschillende belangen wisten elkaar razendsnel te vinden. Zij maakten gezamenlijk een voorstel – in verwondering dat zoiets zo snel kon gaan! Volgens het voorstel zouden bestuur, cliëntenraad, personeelsvertegenwoordiging en artsen lokaal met elkaar afwegen wat mogelijk was. 

Maatschappelijke druk

Na een al minstens zo snel afgelegde route via het ministerie van VWS, het OMT en het kabinet werd het voorstel vrijwel ongewijzigd goedgekeurd. De eerste stap was een pilot met 26 verpleeghuizen, één per GGD-regio, waar onder strenge voorwaarden één bezoeker per bewoner naar binnen mocht. Tussen het moment van bekendmaking en de start van de pilot op 11 mei zat minder dan een week. Ook een handreiking voor de instellingen, hoe met de verruiming om te gaan, lag dankzij de samenwerkingspartners binnen 24 uur op tafel. Vanuit de overheid ontstond een soort drang om dóór te gaan. De maatschappelijke druk was groot, de menselijke kant kreeg meer aandacht, het aantal nieuwe besmettingen begon terug te lopen. Er móest iets gebeuren.

Pilot

De pilot sloeg aan, maar riep ook teleurstelling en dilemma’s op. Verdriet onder bewoners dat de een wel bezoek kreeg en de ander niet. Vragen over de ‘routing’ in huizen die lastig aan te houden was, moeite om de voorgeschreven 1,5 meter vol te houden na tien weken opgelegde afstand. Tóch knuffelen, omdat na al die tijd de ‘huidhonger’ té groot was. Personeel liet weten dat het werk meer belasting met zich meenam, al was het alleen maar door het deurbeleid. En 25 mei kwam hard dichterbij, dan gingen er meer huizen open. De leden van de adviesgroep stelden de handreiking bij, LOC drong onder andere aan op de mogelijkheid voor bewoners om naar buiten te kunnen voor een wandeling; een puur menselijke behoefte, en ook nog eens goed voor gezondheid en geluk. Er werd afgesproken dat besturen, cliëntenraden, behandelend artsen en personeelsvertegenwoordigingen samen konden besluiten om contactberoepen weer toegang te geven – de kapper, de pedicure. En ook dat in overleg meer naasten bij een bewoner mochten zijn in diens stervensfase, mits althans de oorzaak geen covid-19 was.

Data boven maatwerk

Er kwam een stappenplan naar ‘heropening’, waarbij – na lokaal overleg – steeds meer bezoek toegelaten werd. De samenwerking tussen overheid en deelnemers aan de adviesgroep liep gestroomlijnd en was hoopgevend. Maar niet alles ging zoals gepland. De bedoeling was in stappen de bezoekregeling verder te verruimen, afhankelijk van wat per huis mogelijk was. Maatwerk dus. Het kabinet besloot vaste data aan te houden: vanaf 25 mei mocht bezoek, vanaf 15 juni moest bezoek en vanaf 15 juli mocht meer dan één bezoeker per bewoner. De weerstand tegen dat besluit was groot. Het betekende bijvoorbeeld dat één kind iedere week bij een ouder op bezoek kon, en een ander weken langer van contact verstoken bleef. Uiteindelijk werd 15 juli toch 15 juni en kunnen verpleeghuizen alsnog via het oorspronkelijk voorgestelde stappenplan de bezoekregeling verder verruimen.

Overgangsperiode

We zitten in een soort overgangsperiode. Het virus houdt zich enigszins gedeisd. Voorzichtig bewegen we ons naar een ‘nieuw normaal’, dat onmogelijk normaal te noemen is. Scholen heten hun leerlingen al een paar weken welkom. Veel contactberoepen mogen weer uitgeoefend worden; half Nederland liet zich met gezwinde spoed een nieuw kapsel aanmeten – als je haar maar goed zit. De horeca is gedeeltelijk open, het OV rijdt weer (mét mondkapjesverplichting), het woord vakantie is te horen, zelfs met de toevoeging ‘buitenlands’. Veel verpleeghuizen ontvangen mondjesmaat bezoek. Dat levert nieuwe dilemma’s op: veel mensen zijn ontevreden hoe het nu gaat. Zij willen sneller meer bezoek of vinden de huidige regeling te rigide.

Lees verder onder de foto

Achteruitkijkspiegel

Reflecteren

Zo lang je ergens nog middenin – of bovenop – zit, is het moeilijk reflecteren. En we zijn nog niet aan het einde van de corona-crisis. En daarmee ook niet bij de situatie dat bezoek geen bezoek is maar gewoon een naaste die bij zijn/haar echtgenoot of ouder is.  Maar wat kunnen we nu al concluderen over de afgelopen maanden, waarin zoveel gebeurd is wat we vooraf nooit hadden kunnen bedenken? “Never waste a good crisis”wordt Winston Churchill vaak (verkeerd) geciteerd. Zijn er positieve kanten uit de covid-19-crisis te halen? 

Verschillende perspectieven meewegen

Marthijn Laterveer wijst op de samenwerking die op allerlei niveaus versterkt is. “Als landelijke organisaties zijn we wonderlijk gemakkelijk over de traditionele drempels van belangenbehartiging heengestapt. We hebben gemerkt dat we dan heel snel kunnen handelen. Op lokaal niveau is onderling veel meer waardering en begrip ontstaan. Behandelaren en zorgteams weten elkaar goed te vinden; bestuurders, cliëntenraden en personeelsvertegenwoordigingen trekken samen op. Het blijft van belang dat we verschillende gezichtspunten met elkaar delen. Dat kun je binnen een uur doen, hebben we geleerd. Het voorkomt dat je te veel overhelt naar één kant. Neem raden van toezicht in de zorg; die zitten misschien van oudsher vooral op de financiële kant, waardoor het perspectief van bewoners, naasten en medewerkers op de achtergrond raakt. Ook in een crisis, of misschien wel zeker in een crisis, móet je de verschillende perspectieven mee blijven wegen, zoals LOC met Waardevolle zorg beoogt.”

Niet van bovenaf

“Wat ik graag zou willen, is dat bestuurders niet in de positie terechtkomen, dat zij van bovenaf alle beslissingen gaan nemen, ook al zijn ze eindverantwoordelijk. Dat zou meer in dialoog moeten kunnen met cliëntenraden, bewoners, naasten en medewerkers, zodat ook die perspectieven meewegen. De manier waarop nu lokaal beslist wordt over bezoekregelingen is misschien wel een aanzet naar een nieuwe ‘governance’ die op veel meer draagvlak kan rekenen en recht doet aan het feit dat je op de ene plek iets anders doet dan op de andere. Ik begrijp dat in een crisissituatie zoals rond de uitbraak van corona een centrale benadering effectief kan zijn. Maar je moet de verantwoordelijkheid zo snel mogelijk weer op lokaal niveau leggen. Daar is het eenvoudiger ieder geluid door te laten klinken. Mijn gevoel is, dat de roep om maatwerk eind maart wel gehoord is door het ministerie, maar het advies van het Outbreak Management Team de besluitvorming overheerste. Eén regeling is ook veel makkelijker. Je ziet dat op allerlei plekken in de samenleving. We zijn gaan denken, dat het met een wet of protocol allemaal wel goed komt. Dat is een door de overheid, maar ook door de zorg, veel gehanteerd controlemechanisme.”

Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg

Dat Marthijn Laterveer naar dit controlemechanisme verwijst, komt niet als een verrassing. LOC Waardevolle zorg is initiatiefnemer van de beweging ‘Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, van regels naar relaties’. Deelnemers aan deze beweging willen naar een systeem van zorg waarin mensen het belangrijkst zijn, en niet regels, protocollen of gewoonten. De aangesloten organisaties vinden dat het bij de invulling van de zorg moet draaien om wat er speelt binnen de relatie van de mensen die zorg nodig hebben, hun naasten en de zorgverleners. Dat botst met de overregulering die ook in de ouderen- en verpleeghuiszorg ontstaan is vanuit efficiency-overwegingen en risicobeheersing. De afgelopen jaren hebben tientallen verpleeghuizen en ‘sectorpartijen’ (zoals het ministerie van VWS, zorgkantoren en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd) zich vanuit de vernieuwingsbeweging waar zij zich bij aansloten veel inspanningen getroost om de regeldruk te verminderen en de verantwoordelijkheid weer naar lokaal niveau terug te brengen. Het afgelopen jaar was de recente Wet zorg en dwang een van de thema’s waarover zij zich bogen. Die vertaalden zij naar vrijheid en veiligheid voor de bewoners van de verpleeghuizen, maar ook naar de vrijheid voor zorgmedewerkers om zelf te beslissen wat voor het welzijn van de bewoners het best is. Toen kwam het virus en gingen ogenblikkelijk – tegen alle goede voornemens in – de deuren op slot. Waarmee opnieuw duidelijk werd hoe sterk de reflex is om in een crisissituatie terug te grijpen op centrale regelgeving, die weliswaar voor iedereen gelijk is, maar voor sommige mensen schrijnende situaties oplevert. Het sluiten van de deuren was bij de start van de coronacrisis een goed verdedigbaar besluit. Maar de verlenging van het bezoekverbod was een besluit dat vragen doet rijzen over wat een ‘waardevol leven’ is en wie daarover mag beslissen. 

Individuele bewoners en hun naasten

In de discussie over de beteugeling van het covid-19-virus kwamen de verpleeghuizen vooral als instituut centraal te staan. Dus niet de individuele bewoners en hun naasten.  Marthijn Laterveer: “Partners die nog in hun eigen huis woonden, hebben door het gebrek aan contact misschien wel net zo zwaar geleden. Is die partner, of zijn de kinderen die niet op bezoek konden, in maatschappelijke zin minder belangrijk?” Die verenging van de discussie wordt ook door de wetgeving in de hand gewerkt. Wie nog thuis woont, krijgt wijkverpleging via de Zorgverzekeringswet. Het huis wordt schoongemaakt vanuit de Wmo en de gemeente. De partner woont in het verpleeghuis, dat wordt betaald via de Wlz. “Op beleidsniveau zijn het gescheiden werelden, dan wordt het moeilijk beslissingen te nemen die over het hele ecosysteem en óver de beleidsmatige muren heen gaan. Daar moeten de schotten tussenuit om tot een menselijker beleid te komen.”

Dialoog

Het lijkt of het virus bestaande vraagstukken uitvergroot en tegelijkertijd de weg wijst naar opener discussies. Wat doen we nu in deze overgangsfase? Wat doen we in een crisissituatie als deze, wat als er weer een uitbraak komt? Welk risico willen we met elkaar aanvaarden, wat weegt het zwaarst – veiligheid of menselijkheid? Waar ligt de balans? Hoe ga je om met de tegenstellingen; als drie families de deuren open willen en daarmee het leven van vijf andere familieleden in gevaar kan komen? Daar zijn geen pasklare oplossingen voor, daar is een dialoog voor nodig. Op lokaal niveau tussen bestuurders, bewoners en mantelzorgers, cliëntenraden, personeelsvertegenwoordigingen, behandelaren. Op landelijk niveau tussen beleidsmakers en belangenorganisaties. Daarin zal LOC steeds de geluiden uit de samenleving laten horen en duidelijk maken  hoe beleid in de praktijk uitwerkt. Gelukkig zijn de verbindingen tussen lokale en landelijke partijen versterkt. Maar de discussie gaat verder dan het verpleeghuis, als het aan Marthijn Laterveer ligt. “Als maatschappij moeten we ons afvragen hoe we hiervóór dingen georganiseerd hadden. Waarom waren er in Duitsland wel voldoende IC-bedden en beschermingsmaterialen? Hoe kan het dat we alles in India en China laten produceren voor een paar dubbeltjes minder, en dan niks hebben als het echt nodig is?”

Bredere maatschappelijke discussie

“Door alle beperkingen zijn mensen meer gaan waarderen wat er werkelijk van belang is in het leven. De zorg is in status gestegen. Hopelijk komt het besef dat naar elkaar omkijken misschien wel meer maatschappelijke waarde heeft dan een derde vliegreis in een jaar. Dat geluk ook op vlakken zit die we de afgelopen jaren onderbelicht hebben en dat we te vaak en te veel praten over economie, economische waarde en het vergroten van de welvaart. Een deel van de verbinding in de samenleving is daardoor verloren gegaan. Dáárvoor kunnen we deze crisis gebruiken: als katalysator voor een bredere maatschappelijke discussie, met de zorg als metafoor voor hoe we denken over de inrichting van onze samenleving.”

Tekst: Roeland Jan Umans

Download artikel als PDF

Lees meer artikelen over:

Thema's: Coronavirus

Praat mee! (10)

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Henk Kompagne 3 jaar geleden

HET GROOTSTE SCHANDAAL VAN DE CORONACRISIS?*

Inleiding
Eerder schreef ik een artikel onder de titel Cliënten verpleeghuizen onrechtmatig opgesloten?
Het artikel heeft veel stof doen opwaaien. Zou het werkelijk waar zijn dat de opsluiting van cliënten van verpleeghuizen onrechtmatig is? Dat aan die opsluiting geen wet of regelgeving ten grondslag ligt? Zijn duizenden mensen onherstelbaar leed aangedaan op basis van voorschriften die niet bestaan? Hebben honderdduizenden naasten met leedwezen moeten toekijken achter bouwhekken, op hoogwerkers, op straat, in speciale containers, etc. hoe hun ingesloten familieleden verkommerden zonder dat daar wettelijke maatregelen voor waren afgekondigd?
Het is ondertussen duidelijk dat het antwoord waarschijnlijk en helaas ja is. Het bezoekverbod was rechtsgeldig** maar de opsluiting was op geen enkel landelijk voorschrift gebaseerd, althans niemand heeft mij tot op heden een relevant wettelijk voorschrift kunnen duiden.

Opmerkelijk
Vele duizenden verpleeghuizen zijn de fout in gegaan. Dat is opmerkelijk! Indien een paar verpleeghuizen de wet overtreden kan dat nog toeval zijn. Vele honderden verpleeghuizen overtreden echter de wet op de vrijwel gelijke wijze. Dat kan geen toeval zijn. Daar moet meer achter zitten dan toeval.
Hoe komt het dat veelal brave verpleeghuizen ineens handelen in strijd met de rechten van de mens, grove strafbare handelingen verrichten die in omvang nauwelijks te bevatten zijn, op zijn minst immateriële schade toebrengen waarvan de hoogte van het schadebedrag iedere voorstelling te boven gaat? Hoe kan zo’n schandaal ontstaan?
Is dit het grootste schandaal van de coronacrisis?

Hoe krijgen verpleeghuizen informatie?
Veel branches hebben een brancheorganisatie. Deze organisatie voorziet de leden van de nodige noodzakelijke informatie. De leden mogen ervan uitgaan dat hun organisatie de juiste informatie verstrekt. Zij handelen veelal conform de informatie die zij hebben verkregen van hun brancheorganisatie.
Dé brancheorganisatie voor de zorg in Nederland is ActiZ. De website van Actiz begint met:
ActiZ is de branchevereniging van bijna 400 organisaties die actief zijn op het gebied van zorg en ondersteuning aan ouderen, (chronisch) zieken en jeugd. Onze leden zijn heel divers; in omvang en dienstverlening. Met zo’n 380.000 medewerkers bieden zij zorg en ondersteuning aan circa 2 miljoen cliënten. Met elkaar voelen wij een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de zorg dichtbij, professioneel, betaalbaar en toegankelijk te houden.
Verpleeghuizen mogen ervan uitgaan dat de informatie van ActiZ juist is en zullen handelen conform de informatie van ActiZ. ActiZ staat bekend als gezaghebbend en betrouwbaar. Let wel, verpleeghuizen kunnen hun verantwoordelijkheid niet afschuiven op ActiZ. De verpleeghuizen blijven zelf verantwoordelijk/aansprakelijk voor hun handelen.

De rol van ActiZ bij aanvang van het bezoekverbod.
Toen het bezoekverbod werd afgekondigd heeft ActiZ haar leden van relevante informatie voorzien. ActiZ doet o.a. dat met een Q & A ,voor het eerst (bij mijn weten) op 22 maart 2020. Ze doet dat keurig, totdat de antwoorden op de vragen nummer 10, 11 en 12 komen.
De Q & A van voornoemde nummers gepubliceerd op 22 maart 2020 staan hieronder (onderstreping en vet gedrukt van ondergetekende).

  10. Mag familie een bewoner meenemen naar huis?
 
Het is helaas niet mogelijk voor familie of naasten om een cliënt mee te nemen voor bijvoorbeeld een avond thuis, het weekend of een verjaardag. Elke beweging van cliënten buitenshuis vormt een risico voor besmetting en is daarom zeer onwenselijk. Het gaat hierbij niet alleen om de bescherming van uw eigen familielid, maar ook om de kwetsbare medebewoners en medewerkers.

Als de familie erop staat en besluit de bewoner toch mee te nemen dan kan de zorgorganisatie niet langer instaan voor de continuïteit van zorg. Zolang het genomen Kabinetsbesluit van kracht is, kan de cliënt niet worden teruggebracht naar het verpleeghuis. De familie is dan verantwoordelijk voor de continuïteit van zorg.

Na de crisis wordt opnieuw gezocht naar een passende plek voor betrokkene in het verpleeghuis.

   11. Mogen cliënten het verpleeghuis nog uit voor een wandeling?
 
Nee dit kan niet. In en uit-gaan van het verpleeghuis moet tot minimum beperkt worden. Elke beweging van cliënten buitenshuis vormt een risico voor besmetting en is zeer onwenselijk. Het gaat hierbij niet alleen om de bescherming van uw eigen familielid, maar ook om de kwetsbare medebewoners.

Soms is naar buiten gaan wel mogelijk bijvoorbeeld een afgesloten binnentuin of ruimte alleen toegankelijk  voor bewoners en medewerkers (afgesloten van de buitenwereld, conform de RIVM richtlijnen).

Alleen in uitzonderlijke situaties kan de cliënt naar buiten. Als de cliënt in uitzonderlijke situaties toch naar buiten gaat vermijd contact buiten de deur – tenminste 1,5m afstand.

   12. Moet de deur van het verpleeghuis op slot?
 
Dit kan. Zorgorganisaties moeten ervoor zorgen dat er geen mensen binnenkomen die niet bijdragen aan de basiszorg, maar ook dat er geen cliënten naar buiten gaan. Als het hierbij behulpzaam is om deuren te sluiten dan kan dit.

Let hierbij wel op dat vluchtroutes (bijvoorbeeld bij brand) bruikbaar en goed toegankelijk blijven.

Maakt ActiZ desastreuze fouten?
Het zal al lezende duidelijk zijn geworden dat AtiZ haar leden voorschrijft dat:
– het niet mogelijk is dat familie een cliënt mee naar huis neemt;
– een familielid die een cliënt mee naar huis neemt, die cliënt niet meer kanterugkeren naar het verpleeghuis zolang de crisis voortduurt;
– cliënten niet meer naar buiten mogen;
– de deur op slot kan, mede om te voorkomen dat cliënten ontsnappen.
Gezien mijn vorige artikel zal duidelijk zijn (althans voor mij) dat ActiZ geen enkele wettelijke grond had om de isolatie, gijzeling, hechtenis, gevangenneming of hoe je het ook wilt noemen, te rechtvaardigen.
De vraag die ik in het begin van dit artikel stelde wordt dus hier beantwoord. Het is dus geen toeval dat al die verpleeghuizen de fout in gingen. Zij hebben de aanwijzingen van ActiZ gevolgd! Zoals hierboven reeds gesteld kan het verpleeghuis haar verantwoordelijkheid niet afschuiven op ActiZ. Het maakt echter wel duidelijk waarom al die verpleeghuizen wederrechtelijk hebben gehandeld.

Vragen aan ActiZ
Ik wil de deur nog niet helemaal sluiten. Mijn vragen aan ActiZ zijn:
– op welke wettelijke basis heeft zij bepaald dat dat de deur op slot kan gaan om
te waarborgen dat cliënten binnen blijven;
– op welke wettelijke basis heeft zij bepaald dat cliënten niet naar buiten (lees de publieke ruimte) mogen;
– op welke wettelijke basis heeft zij bepaald dat cliënten geen familie en/of naasten mogen bezoeken;
– op welke wettelijke basis heeft zij bepaald dat cliënten die handelen in strijd met de voorschriften (zie vraag 10) niet meer naar binnen mogen zolang de crisis voortduurt?
Ik zie de antwoorden graag tegemoet en blijf hopen dat voor al dit toegebrachte leed een wettelijke grondslag kan worden geduid. Ik verzoek ActiZ beleefd de vragen met enige spoed te beantwoorden omdat de onrust onder cliënten van verpleeghuizen en hun naasten met grote sprongen toeneemt.
ActiZ heeft ter zake een grote verantwoordelijkheid op zich genomen jegens haar leden, de cliënten van haar leden en de naasten van die cliënten (feitelijk een groot deel van de Nederlandse bevolking). Reden waarom ActiZ geen dagen kan blijven wachten met een antwoord. Temeer daar het antwoord simpel is. Een verwijzing naar de wettelijke grondslag (zou mooi zijn), of antwoorden dat er geen wettelijke grondslag is volstaat. Veel simpeler wordt het niet.

Tot zover en met vriendelijke groet,
mr. H. (Henk) W. Kompagne (Culemborg, 22-6-2020)

*Dit is een tweede poging om de layout behoorlijk op het plaform te plaatsen.
**Sommige hoogleraren vragen zich af of de coronamaatregelen in strijd zijn met onze grondrechten en/of verdragen. Dat is zeker belangwekkend. Ik richt mij slechts op, kort gezegd, de onrechtmatige ophokplicht van cliënten van verpleeghuizen.

Reageer op dit bericht
Henricus 3 jaar geleden

Hoi henk en alle anderen die dit treft,
 
Ik heb gisteren 2 keer gesproken met een medewerker van Actiz die o.a. ook verantwoordelijk voor de Q&A die ze hebben opgesteld. Ik heb ook aangegeven dat verpleeg en verzorgingstehuizen de handreiking en de Q&A als basis nemen. Dus ACTIZ is verantwoordelijk voor de juiste communicatie. Omdat ik ook advocaten in de startblokken heb staan en dat heb aangegeven had ik wel het idee dat ze toch even wilden luisteren. Heb hen ook aangegeven dat de mensenrechten op grove wijze wordt geschend. Er is nergens een wettelijke bepaling dat iemand die wilsbekwaam is en toevallig afhankelijk is van zorg (vanuit zorg of verpleeghuis) zomaar kan worden opgesloten alsof het een gedetineerde is. Ik heb Actiz gesommeerd om direct de Q&A en de handreiking aan te passen en duidelijk te laten verwoorden op schrift dat MAATWERK mogelijk moet worden gemaakt. Ze gaven ook al aan: ja, maar dat staat ook in de handreiking. Niet dus !! En er moet ten allertijde worden benadrukt dat iemand in een zorg en verpleeghuis altijd vrij moet zijn om te gaan en staan waar zij willen. Elke partner of kinderen die hun vader of moeder in een verpleeg of verzorgingstehuis hebben zitten waarbij de vrijheid van dee persoon wordt belemmerd zouden heel hard gaan moeten klagen bij de clientenraad en de zorginstelling dat zij met grove wijze de wet overtreden. Als dit voor de rechter komt zullen ze ALLEMAAL heel hard onderuit gaan. Wat nu gaande is mag absoluut niet langer doorgaan. Daarbij worden er ook onderscheid gemaakt tussen mensen. Als ik en ieder verstandig mens buiten mag lopen en op visite mag gaan bij familie of vrienden dan kan en mag er absoluut niet geredeneerd gaan worden dat ouderen in een zorginstelling dit niet zouden mogen. Alsof zij geen rekening kunnen houden met de coronaregels. Zo belachelijk. Dat zorginstellingen hier niet zelf mee komen vind ik zeer betreuringswaardig. Het zijn toch godverdomme toch géén gedetineerde die je vast zet.  Iedereen (naasten) zouden eigenlijk heel hard in opstand moeten komen. En begrijp me niet verkeerd, ik respecteer de coronaregels en ik ben ook zeker van mening dat als een familielid de client even mee naar huis neemt voor een kopje koffie of etentje in de tuin MET DIT MOOIE ZOMER WEER dan moet dat toch kunnen zolang je de client niet bloodstelt aan drukke omgeving enz. Maar we laten onze ouders toch verdomme wegkwijnen eenzaam in hun kamertje omdat de zorginstellingen en actiz ONJUIST handelen. Volgende week ga ik wederom bellen met ACTIZ dat hun Q&A moet worden aangepast. Doen ze dat niet, dan start ik een gerechtelijke procedure en ik zal niet schromen om de media op te zoeken. 

Reageer op dit bericht
Henk Kompagne 3 jaar geleden

Beste Rommie,
Dit platform is niet de meest geschikte plaats om individuele vragen te beantwoorden omdat ik de details onvoldoende ken. Ik doe dat in jouw geval toch omdat meelezende leden van cliëntenraden mogelijk hier ook wat aan hebben. Te vaak wordt gedacht dat aan het wandelen eisen kunnen worden gesteld en dat is niet het geval! Er zijn niet meer eisen dan die aan iedere andere Nederlander worden gesteld. Nogmaals, het is nooit verboden geweest om naar buiten te gaan! Je vader tegen zijn wil in binnen houden is in strijd (geweest) met meerdere rechtsgebieden.
Het kan zijn dat mijn beantwoording niet helemaal aansluit bij de situatie van je vader en moeder, excuus daarvoor.
De bezoektijden hebben niets te maken met de tijd die je vader buiten wil doorbrengen. Indien je vader die, zoals je zegt wilsbekwaam is, kenbaar maakt dat hij naar buiten wil dan zal de verpleging dit binnen een redelijke tijd moeten honoreren en je vader naar buiten brengen indien hij daar hulp bij nodig heeft. Indien hij geen hulp nodig heeft (elektrische rolstoel?) kan hij gaan en komen wanneer en zo vaak hij wil. Hoe lang je vader buiten blijft en waar hij naar toe gaat is aan je vader (en moeder).
Uiteindelijk zal ’s avonds de deur van het verpleeghuis mogelijk op een nachtslot gaan en zal je vader geholpen moeten worden bij het naar bed gaan. De omstandigheden van je vader maken dat de tijd die hij buiten doorbrengt beperkt kan zijn omdat hij de verpleging in staat moet stellen hem de verzorging te bieden die noodzakelijk is. Overleg hierover met de verpleging. Hoe intensiever de eisen van de verzorging van je vader zijn des meer overleg dan noodzakelijk is. Doe dit zorgvuldig en laat het, zo je wil, vastleggen.
Met vriendelijke groet,
Henk Kompagne

Reageer op dit bericht
Rommie Miedema 3 jaar geleden

Hallo Henk,
Enorm bedankt voor je reactie. Dit helpt mij enorm om een verzoek voor verruiming van bezoek en tijden voor mijn moeder aan mijn vader bij de cliëntenraad van Abbingahiem neer te leggen. Heel veel is nu duidelijk. Nogmaals mijn dank!

Reageer op dit bericht
Douwe Dronkert 3 jaar geleden

Beste Rommie en anderen,

Iedereen hartelijk bedankt voor de reacties en informatie.

In aanvulling wil ik je er nog op wijzen dat er mensen zijn die op dit moment onderzoeken hoe het juridisch precies zit met de rechten van mensen die in verpleeghuizen verblijven – zoals het recht op het ontvangen van bezoek en op bewegingsvrijheid. Zie bijvoorbeeld deze uitzending van EenVandaag van gisteravond (vanaf 14:53 min.): eenvandaag.avrotros.nl/…2-06-2020/

Heel veel sterkte!

Douwe Dronkert (mede-beheerder van dit platform)

Reageer op dit bericht
Henk Kompagne 3 jaar geleden

Beste Rommie,
Een aangrijpend verhaal over je vader en moeder. Je vraagt om hulp.
Wil je zo vriendelijk zijn het platform ‘Cliënten verpleeghuizen onrechtmatig opgesloten? ‘ te bekijken. Kortheidshalve verwijs ik daarnaar.
De conclusie kan ondertussen worden getrokken dat het bezoekverbod een wildgroei kent van onrechtmatige regelingen die worden gehanteerd door vele verpleeghuizen. Bekijk dus de landelijk geldende bezoekregeling en vergelijk die met de regeling van het verpleeghuis. Indien die regelingen overeenkomen ben je nog niet geholpen. Hoe ruim de landelijke bezoekregeling ook wordt, zolang er een bezoekregeling in het kader van de corona blijft bestaan zijn er beperkingen.
Ik zie niet snel gebeuren dat de landelijke corona-regels door een rechter teniet worden gedaan. Naar de rechter gaan kost je veel geld, tijd en energie met een onzekere uitkomst. Wacht op de uitkomst van de procedure die een cliëntenraad reeds is begonnen. Op deze site kan je daar meer over lezen.
Thans is wel duidelijk dat de insluiting van cliënten van verpleeghuizen niet wordt gesteund door wet of regelgeving. Naar buiten gaan (lees de publieke ruimte) is nooit bij wet verboden geweest.
Ik hoop dat je vader nog enigszins mobiel is (desnoods met behulp van een rolstoel).
Je moeder kan je vader ophalen en mee naar buiten nemen! Buiten kan je vader iedereen ontmoeten die hij wil met inachtneming van de corona-regels die voor iedere Nederlander gelden. Let wel, het verzorgingshuis kan geen beperkingen opleggen aan het naar buiten gaan. De wetgever heeft ter zake geen beperkingen opgelegd aan bewoners van verpleeghuizen.
Je moeder is met je vader buiten vrij om te gaan en te staan waar hij/zij wil. Het wordt goed weer, dus tijd om naar buiten te gaan!
Wil je meepraten over het beleid van het verzorgingshuis, overweeg je beschikbaar te stellen voor de cliëntenraad.
Ik hoop je op deze manier geholpen te hebben op en simpele manier.
Met vriendelijke groet,
Henk Kompagne

Reageer op dit bericht
Rommie Miedema 3 jaar geleden

Hallo Henk,
 
Bedankt voor uw snelle en duidelijke reactie.
Ik heb nog 1 vraag.
U schrijft dat buiten de deuren van het verpleeghuis mijn vader vrij is om te gaan waar hij wil. Gister hebben we ook al een heerlijke wandeling gemaakt. Maar we zitten zo met de tijd. De bezoektijden zijn maar 45 minuten. Moet mijn moeder zich daar aan houden als ze buiten het terrein is? Mijn moeder woont dicht bij het tehuis. Voor corona tijd nam ze mijn vader regelmatig mee naar haar huis , zodat hij even 2 uurtjes lekker in de tuin of in zijn eigen woonkamer kon zijn. Door die 45 minuten is dit niet haalbaar.  Heeft u hier een antwoord op? 

Reageer op dit bericht
Rommie Miedema 3 jaar geleden

Hier mijn verhaal,
 
Mijn vader woont sinds een jaar in Abbingahiem. een verpleeghuis in Leeuwarden.
Hij heeft een ziekte die je kan vergelijken met ALS. Het zusje van ALS zoals de doktoren zijn ziekte omschrijven. Mijn moeder heeft mijn vader tot vorig jaar met behulp van thuiszorg verzorgt totdat het niet meer ging. Sindsdien bezoekt ze hem trouw elke dag iedere middag. Totdat corona voorbij kwam en het verpleeghuis op slot ging. Wat een verdriet. Mijn vader kan niks meer. Is totaal afhankelijk van zorg. Leeft alleen nog voor de bezoekjes van zijn vrouw. De afglopen maanden waren enorm zwaar. Het tehuis werd een gevangenis. Bezoek kon vanachter de dubbele hekken. “Het lijkt hier well een concentratie kamp”. Woorden van mijn vader. Wij hebben als familie enorm ons best gedaan. U moet ween dat mijn vader niet dementerend is. Hij is gezond in zijn hooft , alleen maakt de zikte hem wel erg albiel, kwetsbaar. Zitten de tranen hem altijd enorm hoog. Maar hij is er nog steeds. Alleen nu merken we echt dat het te lang duurt. Nog steeds mag mijn moeder maar 2x 45 minuten per week op bezoek bij mijn vader. Ander bezoek kan. maar niet extra. Dus als ik wil, gaat dit ten koste van de bezoektijd van mijn moeder. Dus wij als kinderen gaan nog steeds niet. Mijn moeder moet zich haar bezoektijden reserveren, formulieren invullen, zich melden, en wordt getemperatuurd. Het is alsof ze in de gevangenis op bezoek gaat.  De regels zijn heel streng. Te streng! we wonen in Friesland. Kans van besmetting is kleiner dan 1 %. Moeten de ouderen nog steeds zo erg lijden?  Bovendien horen we van tehuizen waarvan de bewoners wel dagelijks bezoek mogen ontvangen. Dit doet ons pijn. We strijden als familie nog elke dag. Maar mijn ouders zijn echt bijna op. Mijn vader neerslachtig , mijn moeder oververmoeid. Help alstublieft! 

Reageer op dit bericht
Bram Stuve 3 jaar geleden

hallo Rommie. Mijn naam is Bram Stuve. Mijn moeder woont ook al ruim een jaar in Abbingahiem, afdeling Prinsentuin. Samen met haar heb ik een advocaat ingeschakeld hiervoor. Je kunt, als je dat wilt, wel contact met me opnemen, dan kan ik je op de hoogte houden

Reageer op dit bericht
Rommie Miedema 3 jaar geleden

Hallo Bram,
 
Wat goed dat jullie dit hebben gedaan. Ik wil heel graag op de hoogte gehouden worden. En wil je indien nodig ook ondersteunen. In mijn verhaal heb ik niet eens genoemd dat ik in eerste instantie als pedicure geweigerd werd om naar mijn vader te gaan. Ik werd gezien als dochter van en zodanig als bezoekster. Als ik zou komen dan verviel het bezoek van mijn moeder. De pedicure van het huis was wel welkom. Absurd. Dit heb ik opgepakt door een klachten brief naar de klachtencommissie te schrijven. Ze hebben me volledig in mijn recht gezet en vorige week ben ik bij mijn vader geweest en heb zijn voeten heerlijk behandeld.
Heel veel sterkte!! Rommie Miedema 06-36592496

Reageer op dit bericht
‘Droom van de beweging nog groter gewor­den’
> Serie video's

Deelnemende organisaties

Platform deelnemers

Alle deelnemers

Nieuwsbrief

  • * Heb je onze nieuwsbrief eerder ontvangen en je afgemeld? Meld je dan aan via webmaster@loc.nl
  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Click to access the login or register cheese